Geografiyasi

Sur
- 
o'rmon tuproqlarining
vujudga kelishida asosan keng 
bargli o‘rmonlar, aynan eman o‘rmonzorlari ostidagi tuproq hosil 
qiluvchi jarayonlar hal qiluvchi ahamiyatga ega va ushbu holat 
tuproqning genetik xususiyatlarini ham belgilaydi. Chunki bu 
o ‘rmonlar yiliga 35-50 s/ga opadni beradi hamda u bilan 300 kg/ga 
dan ortiq azot va boshqa elementlar ham yer yuzasiga tushadi.
Sur - o‘rmon tuproq tipi gumuslashuvining jadalligi va kes- 
masining ellyuvial - illyuvial differensiyalanish belgilari ko‘rinishi 
bo‘yicha uchta kichik tiplarga: och sur, sur va to‘q sur o‘rmon 
tuproq lariga ajratiladi.
86

---

0 ‘rmon ostidagi sur - o‘rmon tuproqlaming yuqorigi qatlamida 
gumus miqdori 4,9-5,5 % ni tashkil etadi. Bu ko£rsatkich och sur 
o‘rmon tuproqlarda kamroq, to‘q sur o‘rmon tuproqlarda ko‘proq 
bo‘ladi. Shu tufayli gumus zaxirasi och sur tuproqlarda 150 t/ga dan 
to‘q sur tuproqlarda 380 t/ga gacha o‘zgaradi.
Umuman och sur o‘rmon tuproqlar o£zining xossalari maj- 
muasi jihatidan chimli podzol tuproqlarga, tosq sur o‘rmon 
tuproqlari esa qora tuproqlarga yaqin turadi. Ushbu jihatlar sur - 
o‘rmon tuproqlaming geografik tarqalishida ham yaqqol namoyon 
boiadi. Masalan, och sur o‘rmon tuproqlar shimoliy o‘rmon- 
dashtlarga, to‘q sur o‘rmon tuproqlar janubiy o‘rmon - dashtlarga 
xosligi maium.
Qora tuproqlar
ham o£rmon - dasht zonasida keng tarqalgan 
boiib, podzollashishi bo‘yicha kichik tiplar ajratiladi. Tipik qora 
tuproqlarda vaqti - vaqti bilan suvning yuvish tartibi boiganligidan 
tuzli qatlam boimaydi. Tipik qora tuproqlar gumus miqdori (5-12 %) 
va uni zaxirasining (600-700 t/ga) yuqoriligi bilan ajralib turadi.
Hozirgi zamon tuproqlar geografiyasida o‘rmon - dasht va 
dasht qora tuproqlarining to£rtta (Yevrosiyoda) fatsial kichik 
guruhlari ajratiladi: Janubiy Yevropa, Sharqiy Yevropa, g‘arbiy va 
0 ‘rta Sibir, Sharqiy Sibir.
0 ‘rmon - dasht zonasining yer usti suvlari oqimi tufayli vaq- 
tincha nam to‘plangan yoki grunt suvlarining sathi unchalik chuqur 
boimagan (3-7 m) sharoitlarda yarimgidromorf