Geografiyasi

«optimum»  nazariyasi,  bunda  aholi  sonining  o’sishi,  ishlab  chiqarish  kuchlarini 
rivojlanish  darajasi  bilan  tenglashtirish  goyalari  oldinga  suriladi,  ayniqsa,  aholini 
o’sish  xaqida,  ingliz  iqtisodchisi  Tomas  Robet  Maltus  nazariyasi  muhim  rol 
o’ynaydi. 
XVII  asr  oxirlari  XIX  asr  boshlarida  Angliya  sanoatida  mashinasozlik  yuz 
bera  boshladi  qator  zavod  va  fabrikalar  qaloq  manafakturadan  mashina 
texnologiyasiga o’tdi, natijada zavod va fabrikalarda ishchi urinlarning qisqartirish 
xolati yuz beradi bu esa ishsizlar armiyasini paydo bo’lishiga olib keladi. Ishsizlar 
turli  ishtashlashlar,  fabrika  zavod  egalariga  va  davlatga  karshi  namoishlar  tashkil 
etadi. Ana shu  vaqtda mashxur ingliz iqtisodchisi Maltus «Aholishunoslik qonuni 
xaqida tajriba» degan asarini chop etirdi. 
T.Maltus  bu  asarida  Angliya  sanoat  ishlab  chiqarishda  paydo  bo’lgan 
ishsizlar  armiyasini  aholi  sonining  tez  o’sishi  bilan  boglaydi.  Aholi  sonining  tez 
o’sishini oldini olish uchun turmush kurish yoshini kechiktirish va turli urushlarni 
bo’lib turishi mukararligini takidlaydi. Aholi soning o’sishi geometrik progressiya 
asosida  va  aholiga  istemol  mollari  ishlab  chiqarish  esa    matematik  progretsiya 
asosida  rivojlanishni  takidlaydi.  Agar  aholi  sonining  o’sishni  oldi  olinmasa, 

---

82 
 
ishsizlar  armiyasi  paydo  bo’lishi  bilan  birga,  atrof  muhitni  ifloslanishni 
taьkidlaydi.  
T.Maltusni  bu  goyasini  ikki  tomonlama  tahlil  etmok  lozim,  yaьni  har  bir 
mamlakatda  jamiyat  tarakietini  oqilona  rivojlanishi  uchun  aholi  sonining  o’sishi 
bilan  ishlab  chiqarishni  rivojlantirishni  muvofiqlashtirish  maqsadga  muofikdir. 
Aks  holda,  aholi  ortikchaligi  xolati  yuzaga  keladi,  Shuning  uchun  ham  xozirgi 
sharoitda  bozor  iqtisodiyoti  rivojlanayotgan  qator  mamlakatlarda  aholini  tez 
suratlar  bilan  o’sishini  oldini  olish  choralari  kullanilmokda.  Bunga  Xitoy, 
Xindiston  va Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari  misol bula oladi.