Гeoгрaфия

Өнеркәсіп кәсіпорындарын орналастыруда экологиялық алғы шар-
ттарды есепке алу. 
Әдетте, өнеркәсіп кәсіпорындарын орна ластыруда 
шикізат, жанармай, көлік, энергетика, су және еңбек ресурс тары сияқты 
бірқатар дәстүрлі алғышарттар ескеріледі.
Соңғы 10 жылдықтарда олардың қатарына ең қажетті алғышарт ретінде 
экологиялық алғышарт та қосылды. Аталмыш алғышарттың талаптары 
төмендегідей болады: құрылысы жоспарланып жатқан өнеркәсіп кәсі-
порны өз қызметі барысында атмосфера мен қоршаған ортаға жеткі зілетін 
зияны алдыннан қарастырылады; су және жер ресурстарына жеткізілетін 
зиян, өнеркәсіп кәсіпорны қызметі барысында шығаратын қалдықтардың 
мөлшері, мұндай қалдықтардың утилизациясы мәселелері мен утилизация 
үдерісінде атмосфера, су, жер ресурс-
тарына жеткізілетін зи ян ның көлемі 
анық талады.
Экологиялық алғышарт белгілі бір 
аумақта белгілі бір саладағы өнеркәсіп 
түрін іске қосу яки іске қоспауға толық 
негіз бола алады. Себебі экономикалық 
тұрғыдан белгілі өнеркәсіп кәсіпорны 
аумақты дамытуы мүмкін болса да, 
51-сурет. 
Өнеркәсіп және экология 
http://eduportal.uz

---

68
эколо гиялық тұрғыдан ол қатаң кері нәтиже 
беруі мүмкін. Әрбір өнеркәсіп кәсіпорнын 
орна ластырудан алдын ол жерде эко ло-
гиялық экспертиза өткізілуі шарт бо ла ды. 
Эко логиялық экспертиза нә ти желеріне қа рай 
құрылысы жос пар ланып жатқан өнер кәсіп 
кәсі порнынан алынатын пайда бұзылған 
табиғатты тіктеу және бұл кәсіпорын қызметі 
нәтижесінде жүзеге асқан ділгірліктерді 
шешуге кететін қаражаттардан жоғарырақ 
болғанда ға на, мұндай кәсіпорынға қызмет етуіне рұқсат беріледі.
Металлургияның қоршаған ортаға әсері.
Металлургия кешені мем-
лекетімізде жедел дамып келе жатқан салалардың бірі болумен қатар 
қоршаған ортаға кері әсер етушілердің бірі болып та саналады. Металлур-
гия табиғи кешендердің барлық құрамдық бөліктеріне әсер етеді. Тау-кен 
өнеркәсібі топырақ қатпарларын бұзып, ландшафтардың «жоғалуына» себеп 
болады. Аталмыш өнеркәсіптің арқасында үлкен карьерлер мен жер астында 
шұқырлар пайда болуда. Олар басып қалу және антропогендік жер сілкіну 
қаупін төндіреді. Көп жерлерді металлургия қалдықтары алып жатыр. 
Байыту фабрикаларында пайдаланылған суды ағынды суларға тастау 
бұл суларды жарамсыз күйге алып келуде. Металлургия зиянды заттардың 
көп мөлшерін атмосфераға шығарады. Газ қалдықтары (алтынкүкірт және 
басқалар) құрамында металл болған тозаң және басқа элементтер өте қауіпті. 
Бұлардың барлығы айнала ортада темір, қорғасын, мыс, сынап мөл шерінің 
көбеюіне алып келеді. Олар топырақ, өсімдік пен жану арлардың денесінде 
жиналып, адам ағзасына өткеннен кейін ақырын оны уландыра бастайды. 
Ауыр металдар
адамдар ағзасындағы иммунитетті төмен-
детіп, дертке шалыну дәрежесінің жоғары болуына әсер етеді, 
халық пен табиғат үшін үлкен қауіп-қатер төндіреді.
Металлургия өнеркәсібінiң қалдықтарының қоршаған ортаға керi 
әсер етуiнің алдын алу үшін бұл қалдықтарға толық өңдеу беріп, оларды 
пайдалы өнiмдерге (мәселен, шлакты құрылыс материалына) айналдыру, 
залалсыздандыру, атмосфераға және су бассейндерiне шығатын қалдықтарды 
тазалау керек.
?