Geografiya ta'lim yo'nalishi kurs ishi

O'zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining huquqiy asoslari va asosiy tamoyillari.

Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach, o'z tashqi siyosatini o'zi belgilash uchun keng imkoniyatga ega bo'ldi. O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.Karimov ta’biri bilan aytganda, “O'zbekistonning davlat mustaqilligini qo'lga kiritganligi va u xalqaro miqyosda tan olinganligi shuni bildiradiki, bundan buyon respublika mustaqil ichki va tashqi siyosatini olib boradi, hech kimning vositachiligisiz o'zaro manfaatli munosabatlami o'matadi.” O'tgan 28 yil davomida milliy manfaatlarimizga mos keladigan, uning dunyo hamjamiyatidagi nufuzini mustahkamlashga, xorijiy davlatlar bilan siyosiy, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy aloqalami mustahkamlashga xizmat qiladigan tashqi siyosat yo'nalishlari belgilab olindi. Bu borada respublikaning tashqi siyosatdagi faol ishtiroki, xalqaro tashkilot va xorijiy davlatlar bilan hamkorligi muhim o'rin tutadi. Mustaqilligimizning dastlabki yillaridanoq ushbu sohani isloh qilish, tubdan yangilash maqsadida Tashqi ishlar vazirligi qaytadan isloh qilindi. O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimov farmoniga asosan 1992-yil 23-sentabrda Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti, 1991-yil 7-sentabrda Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki tashkil etildi. O'zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalami yo'lga qo'yish maqsadida 1990-yil 12-iyulda tashkil etilgan O'zbekiston SSR Tashqi savdo va xorijiy aloqalar davlat qo'mitasi 1992-yil 12-fevralda Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligiga aylantirildi. 1992-yil 21-fevralda esa O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimovning “O'zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligini tashkil etishto'g'risida”gi Farmoni qabul qilindi. O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2002-yil 21-oktabrdagi “Tashqi iqtisodiy aloqalar sohasida boshqaruv tizimini yanada erkinlashtirish va takomillashtirish to'g'risida”gi Farmoniga asosan bu vazirlik O'zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi etib qayta tashkil qilindi. O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2005-yil 21-iyuldagi “Tashqi iqtisodiy va savdo aloqalari, xorijiy investitsiyalami jalb etish sohasida boshqaruv tizimini takomillashtirish to'g'risida”gi Farmoniga asosan, O'zbekiston
Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi O'zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi etib qayta tashkil qilindi.
O'zbekiston Respublikasining mustaqil tashqi siyosiy faoliyatining huquqiy asoslari, prinsplari, mazmuni, maqsad va vazifalari O'zbekiston Republikasi Konstitutsiyasining IV bob, 17-moddasida “O'zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlaming to'la huquqli subyektidir. Uning tashqi siyosati davlatlaming tengligi, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegaralarning daxlsizligi, nizolami tinch yo'l bilan hal etish, boshqa davlatlaming ichki ishlariga aralashmaslik qoidalariga va xalqaro huquqning umume’tirof etilgan boshqa qoidalari va normalariga asoslanadi. Respublika davlatning, xalqning oliy manfaatlari, farovonligi va xavfsizligini ta’miniash maqsadida ittifoqlar tuzish, hamdo'sliklarga va boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirishi va ulardan ajralib chiqishi mumkin”³. O'zbekiston o'zining milliy manfaatlaridan kelib chiqqan holda huquqiy normalar asosida o'z tashqi siyosatini belgiladi. Qisqa davr ichida davlatlararo munosabatlardagi tamoyillar va ustuvor yo'nalishlarini belgilab oldi. Davlatning tashqi siyosatdagi harakatlarini tartibga solib turuvchi asosiy harakatlantiruvchi kuch bu - Konstitutsiyaviy huquqdir. Prezident I.Karimov ta’kidlaganidek, “Ochiq demokratik jamiyat qurish, bozor munosabatlarini vujudga keltirish xalqaro e’tirof etilgan konstitutsiyaviy hamda huquqiy asosda amalga oshirilmoqda. Bu asos iqtisodiyotni isloh qilish, uning keng ko'lamda jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi uchun kuchli huquqiy kafolatlar va shart- sharoitlami ta’minlab beradi”⁴
Xulosa qilib aytganda, O'zbekiston Respublikasi o'z tashqi siyosati tamoyillarini mukammal ravishda belgilab oldi va tartibga soldi. Buni quyidagilarda ko'rish mumkin:
1. O'zbekiston tashqi siyosat tamoyillariga qat’iy rioya qilgan holda jahon hamjamiyatining teng huquqli a’zosiga aylandi.

2. 
   O'zbekiston Respublikasi o'z iqtisodiy munosabatlarini ikki tomonlama va ko'p tomonlama shartnomalar asosida, milliy manfaatlar ustuvorligini inobatga olgan holda rivojlantirishga qaratdi.
   
3. 
   O'zbekiston xalqaro iqtisodiy aloqalarga, kollektiv xavfsizlikning global va mintaqaviy tizimlariga faol qo'shilib, mamlakatda tinchlikni, barqarorlikni ta’minlamoqda.
   
4. 
   O'zbekiston tashqi siyosatida jahondagi barcha mamlakatlar bilan ijobiy hamkorlik, tinchliksevar siyosati orqali o'z nufuzini oshirib bormoqda.
   

Prezidentimiz Sh.Mirziyoyevning qaroriga asosan O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi tashkil etildi⁵. "Mamlakatimizda investitsiya iqlimini yaxshilash, eksport salohiyatini oshirish, biznesni jadal rivojlantirish uchun asos sifatida investitsiya va tashqi savdo faoliyatini samarali tartibga solish bo‘yicha salmoqli ishlar amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, investitsiya jarayonining mahsulotni tashqi bozorlarda ilgari surish yakuniy ko‘rsatkichlari bilan sust bog‘langanligi saqlanib qolmoqda. Davlat boshqaruvining amaldagi tizimi investitsiya va savdo masalalarini alohida tartibga solishga asoslangan, bu esa mazkur sohalarda tashkiliy-huquqiy mexanizmlami qayta ko‘rib chiqishni taqozo etmoqda” dedi Prezidentimiz Sh.Mirziyoyev.
Qarorda tashqi iqtisodiy a’loqalar haqida shunday deyilgan:
O‘zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlar bilan savdo aloqalarini kengaytirish va mustahkamlash, tovarlar, ishlar va xizmatlar eksportini qo‘llab- quwatlash;
O‘zbekiston Respublikasining Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish va boshqa ko‘p tomonlama iqtisodiy tashkilotlar bilan hamkorlik qilish jarayonlarini muvofiqlashtirish;
tashqi savdo infratuzilmasini rivojlantirish, shu jumladan, tranzit salohiyati darajasini oshirish, logistika va transport yo‘laklarini takomillashtirish, shuningdek, eksport marshrutlarini diversifikatsiya qilish masalalarini ilgari surish.

2. 
   O’zbekiston Respublikasining rivojlangan va MDH davlatlari tashqi savdo-iqtisodiy aloqalari rivojlanishining bosqichlari. Rivojlangan va MDH davlatlar bilan tashqi savdo aylanmasi o’zgarishi tahlili.
   

O’zbekiston Respublikasining rivojlangan va MDH davlatlari tashqi savdo- iqtisodiy aloqalari rivojlanishining bosqichlari. Rivojlangan va MDH davlatlar bilan tashqi savdo aylanmasi o’zgarishi tahlili
Har qanday davlat hoh kichik hoh katta bo’lsin, iqtisodiy integratsiyasiz rivojlanishi tez bormaydi. Buni ko’pgina davlatlar o’z tajribalarida isbotlashdi. Iqtisodiy integratsiyani rivojlantirishga qaratilgan O’zbekiston Respublikasi siyosati ham iqtisodiyoti yuksak darajada rivojlanishiga erishishga qaratilgan.
Iqtisodiy integratsiya iqtisodiyotga bevosita quyidagi natijalaga erish imkoniyatini beradi:

• 
  tovarlar, kapitallar, xizmatlar erkin harakat qiladi; raqobat kuchayadi;
  
• 
  ishlab chiqarish kuchlari rivojlanadi; ishlab chiqarish samaradorligi ortadi; sifatli va arzon tovarlar ishlab chiqariladi; iste’molchilarning talabi ortib boradi; taklif qilinadigan tovarlar nomenklaturasi ko’payadi;
  
• 
  bozorlaming rivojlangan shakllari pay do bo’ladi va umumiy
  

bozorlar tashkil qilinadi; ishsizlik darajasi pasayadi; milliy iqtisodiyotdagi farqlar yo’qolib boradi; yangi kuchli umumiy iqtisodiyot shakllanadi;

• 
  milliy iqtisodiyot rivojlanib boradi; eng muhimi kishilar hayoti farovonligi oshadi va h.k.
  

Bu natijalarga erishish uchun O’zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyo, MDH davlatlari, rivojlangan va rivojlanayotgan qolaversa, Yevropalttifoqi davlatlari bilan hamkorlikka erishishga harakat qilishi kerak. O’zbekiston dunyo xo’jaligi tizimiga kirib borar ekan, uning xalqaro iqtisodiy aloqalari uzoq va yaqin xorijiy mamlakatlari bilan taraqqiy etmoqda.
1992-yildan boshlab O'zbekiston tashqi siyosati va diplomatiya sohasidagi faoliyati yanada kengayib birin-ketin Xitoy, Yaponiya, Angliya, AQSH, Fransiya,
Turkiya, Germaniya singari jahonning rivojlangan yetakchi davlatlari bilan diplomatik, iqtisodiy va madaniy aloqalar yo'lga qo'yildi. Ushbu davlatlar bilan hamkorlik aloqalarimiz hozirda yuqori darajaga ko'tarildi⁶.
Iqtisodiyotimizni yanada rivojlantirishda Yaponiya, Janubiy Koreya va Xitoy Xalq Respublikalari bilan olib borilayotgan iqtisodiy aloqalar muhim o'rinni egallaydi. Bu mamlakatlaming iqtisodiy salohiyati, imkoniyatlarining yuqoriligi jahon hamjamiyati tomonidan e’tirof etilib kelinmoqda. Ayniqsa, so'ngi yillarda ushbu mamlakatlarda eng jadal o'sish suratlari ro'y berib, “Osiyo iqtisodiy mo'jiza”lari sifatida baholandi. Shu sababli, Sharqiy Osiyo “yo'lbarslari” deb nomlangan Yaponiya, Janubiy Koreya, Xitoy bilan amalga oshirayotgan foydali aloqalar, mamlakatimizdagi modemizatsiya jarayonlari istiqlolning dastlabki davrlaridanoq muhim vazifalardan etib belgilangan edi.