Geografiya fani o’quvchisi

Yakuniy qism uyga vazifa va adabiyotlar

Download 390,3 Kb. bet 53/119 Sana 23.01.2022 Hajmi 390,3 Kb. #402729

Bu sahifa navigatsiya:

• Yangi mavzu bayoni . .

Insoniyatning global-dunyoviy(sayyoraviy) muammolari olimlar,siyosiy arboblar va keng jamoatchilikning diqqat markazida bo’lib, ularni ko’p fanlar, shu jumladan geografiya fani ham o’rganadi. Buning sababi shuki, bu muammolarni har birining geografik jihatlari mavjud.va ular dunyoning turli regionlarida turlicha namoyon boladilar.

Global muammolar deb, shunday muammolarga aytiladiki ular ko’lami jihatidan butun dunyo, butun insoniyatni qamrab olib, uning hozirgi va kelajagi uchun xavf tug’diradi. Hamda o’zlarining yechimi uchun barcha davlat va xalqlar kuchlarining birlashuvi, birgalikda jipslashib harakat qilishni talab etadi.

Global muammolar o’zaro bir biriga ta’sir qilib o’ziga xos quyidagi uchburchakni hosil qiladi: aholi- ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanish- atrof muhit.

Tinchlik va qurolsizlanish . Barcha tarixiy davrlar va bosqichlarda urushlar jamiyat rivojida o’z muhrini qoldiradi. Biroq ilgari hech qachon butun- butun mamlakatlar va hatto materiklarning yo’q bo’lib ketish real “imkoniyati”bo’lmagan. Bunday imkoniyat, global xavf 20-asrning ikkinchi yarmida yadro qurolining va shu bilan birga raketa texnikasining yaratilishi munosabati bilan vujudga keldi. Mana shuning uchun ham tinchlik va qurolsizlanish, yangi jahon urushining oldini olish, insoniyatning qirilib ketmay o’zini-o’zi saqlab qolishi muammosi haqiqatdan ham hozirgi kunimizning eng birinchi muammosiga aylandi. Faqat 80- yillar oxiri 90- yillar boshiga kelib ,uni haqiqiy yechishga asos solindi.(Sovuq urush) tugatildi. Ilgari o’n yilliklar mobaynida G’arb bilan Sharqni ajratib kelgan “Temir panjara”endi yo’q.

Dunyo okeanidan foydalanish muammosi: yangi bosqich. Yer yuzasining 71 foizini egallovchi dunyo okeani mamlakatlar va xalqlarning aloqasida har doim muhim rol o’ynab kelgan. Biroq to 20-asrning o’rtalarigacha kishilik foliyatining dunyo okeanidagi barcha barcha turlari jahondagi daromadning atigi 1-2 foizini bergan xolos. Biroq fan-texnika taraqqiyoti jadallashgan sari dunyo okeanini har tomonlama tadqiq etish va o’zlashtirish butunlay boshqacha ko’lam kashf etdi.

Birinchidan, global energetika va xom ashyo muammolarining o’tkirlashuvi dengiz tog’-kon hamda kimyo sanoatlari va dengiz energetikasining paydo bo’lishiga olib keldi. Fan-texnika taraqqiyoti muvoffaqiyatlari kelgusida neft va gazlarni temir-marganesli konkretsiyalarni qazib olishni yanada ko’paytirib, dengiz suvidan vodorodning izotopi bo’lmish deyteriyni ajratib olish, suv qalqishi asosida qurilgan ulkan elektr stansiyalar va dengiz suvini chuchitish inshootlarini qurishda yangidan-yangi istiqbollar ochdi.

Ikkinchidan global “dunyoviy”ko’lamdan oziq ovqat muammolarining o’tkirlashuvi okeanning biologik resurslariga bo’lgan qiziqishni oshirdi.Vaholanki hozirgi dunyo okeani insoniyatning oziq-ovqatga bo’lgan ehtiyojining atigi 2 foizini ta’minlaydi xolos. Biroq okeanda hayvon oqsilining 12-15 foizini ajratib olinmoqda. Albatta baliq ovlash va dengiz mahsulotlarini olishni tobora ko’paytira borish lozim. Okeandagi mavjud balansni buzmagan holda bu mahsulotlarni yanada ko’paytirish imkoniyatlari turli mamlakatlar olimlarining hisobiga ko’ra 100 mln.t. dan 150 mln. t.gacha yetadi. Dengizda suv o’tlarini yetishtirishni rivojlantirish esa, qo’shimcha katta zahira hisoblanadi.

Uchinchidan xalqaro geografik mehnat taqsimotining chuqurlashuvi, jahon savdosining tezkorlik bilan o’sishi dengizda yuk tashish ishlari hajmini tobora oshirmoqda. Bu birinchi navbatda ishlab chiqarish va aholini dengiz sari siljishiga va shu munosabat bilan bir qancha dengizbo’yi regionlarining shiddat bilan rivojlanishiga sabab bo’ldi.

Masalan: ko’pdan-ko’p yirik dengiz portlari sanoat port majmualariga aylandi:bu majmualar uchun kemasozlik, neftni qayta ishlash, neft kimyosi, metallurgiya kabi sohalar eng xarakterlidir. Keyingi vaqtda esa ba’zi bir eng yangi tarmoqlar ham rivojlana boshladi. Dengiz bo’yi urbanizasiyasi nihoyatda keng miqyosda rivoj topmoqda.

Kosmos-dunyo miqyosidagi muhim insoniyatning umumiy mulki (boyligi)hisoblanadi.Kosmik dasturlar ancha murakkablashgan hozirgi vaqtda bu dasturlarni bajarish, ko’plab mamlakatlar va xalqlarning texnikaviy,iqtisodiy aqliy imkoniyatlarini jipslashtirishni talab etadi.Shu sababli kosmosni o’zlashtirish eng muhim xalqaro, global muammolardan biri bo’lib qoldi.