Geografiya 10 sinf 2017. indd

2.  Qishloq  xo‘jaligi  inqilobi  davri  –
  jamiyatning  geotizimlarni 
kichik  hududlarda,  kam  buzilishiga  sababchi  bo‘ladigan  hayot  tarzi. 
Bundan  6–8  ming  yil  ilgari  boshlangan.  Ushbu  davrda  odam  ovchilik 
va  baliqchilikdan  dehqonchilikka  o‘tgan.  Tabiiy  landshaftlarning  kuch-
siz  o‘zgarishi  ro‘y  bera  boshlagan.  Bu  davrning  xususiyatlari:  neolit 
davrida  «Qishloq  xo‘jaligi  inqilobi»  natijasida  dehqonchilik  va  chor-
vachilik  bilan  shug‘ullana  boshlangan;  mug‘onalik  –  insonning  tabiat-
ga  ta’sir  ko‘rsatishi  va  uni  o‘zgartirishi    mumkinligi  haqidagi  qarash 
paydo  bo‘lgan.  Mehnat  qurollari  ancha  takomillashib  borishi  natijasida 
inson  tabiat  bilan  muvozanatni  buza  boshlagan,  ayrim  ov  hayvonlari  va 
o‘simliklar  miqdor  jihatdan  kamaygan;  xo‘jalik  sohalarining  dastlabki 
ko‘rinishlari  paydo  bo‘lgan  va  rivojlangan;  aholi  o‘troq  hayot  kechira 
boshlagan  va  dastlabki  shaharlar  paydo  bo‘lgan.  Bunday  aholi  to‘plan-
gan  joylarda  fatsiya  yoki  urochishe  miqyosida  ekologik  muvozanat  bu-
zilib,  turli  geoekologik  muammolar  tarkib  topishiga  olib  kelgan.  Ma’lu-
motlarga  ko‘ra,  O‘zbekiston  hududida  er.  av.  II  asrda  dastlabki  ariqlar, 
eramizning  IV–VI  asrlarida  esa  kanallar  qurilgan.  IX–XIII  asrlarda 
sug‘orishning  turli  usullari  va  yirik  gidrotexnik  inshootlar  qurilib,  shu 
davr  mobaynida  jami  3,5–3,8  mln  gektar  yer  sug‘orilgan. 
Bu  davrda  insonning  tabiatga  bo‘lgan  ta’siri  kuchaya  borgan,  hunar-
mandchilik  rivojlangan,  xo‘jalikda  tabiiy  resurslardan  keng  qo‘llanila 
boshlangan.  Dehqonchilik  va  chorvachilik  yanada  rivojlangan,  ammo 
ular,  asosan,  qo‘l  kuchiga  asoslangani  uchun  ekologik  muvozanat-
ga  ta’sir  etmagan.  Demak,  bu  davrda  tabiatga  ta’sir,  asosan,  qishloq 
xo‘jaligini  rivojlantirish  maqsadida  bo‘lgan.  Nisbatan  uzoq  davom  etgan 
bosqich  bo‘lib,  tabiatga  kuchsiz,  ba’zi  tabiat  komponentlariga  kuchliroq 
ta’sir  ko‘rsatilgan  (4-jadval).  Atrof-muhitni  muhofaza  qilish  va  tabiiy 
resurslardan  oqilona  foydalanishga  qaratilgan  qonunlar  yozma  ravishda 
o‘rnatilgan  va  amal  qilingan,  diniy  manbalarga  asoslanib,  hukmdorlar 
turli  davrlarda  har  xil  ekologik  qonunlar  va  farmoyishlar  chiqarganlar.