Geografiya 10 sinf 2017. indd


-§. INSONIYATNING GLOBAL MUAMMOLARI



Download 1,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet86/140
Sana18.01.2022
Hajmi1,96 Mb.
#386889
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   140
Bog'liq
Geografiya o‘rta ta’lim muassasalarining 10-sinfi va o‘rta maxsu (1)

22-§. INSONIYATNING GLOBAL MUAMMOLARI 
Sanoat  va  fan-texnika  inqilobi  davrida  insoniyatning  ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishi  tubdan  o‘zgarib  ketdi.  Bu  o‘zgarishlar  natijasida  bir  qator  dol-
zarb  ahamiyatli,  ta’sir  doirasi  jahon  hamjamiyatini  qamrab  olgan,  bashari-
yatning  kelajakdagi  ijtimoiy  taraqqiyotini  belgilab  berayotgan  muam-
molar  vujudga  keldi.  Bu  muammolar  insoniyatning  global  muam molari 
deb  ataladi  hamda  ularning  yechimini  topish  yo‘lida  barcha  dav latlarning 
kuch-qudrati,  imkoniyat-harakatlari  jamlanishi  maqsadga  mu vofi q.
Global  muammolarning  vujudga  kelishi  va  keskinlashuvi  sabablari 
jahon  aholisi  sonining  qisqa  vaqt  ichida  bir  necha  barobar  o‘sganligi, 
sanoat  va  boshqa  ishlab  chiqarish  tarmoqlarining  jadal  sur’atlar  bilan 
rivojlanishi,  tabiiy  muhitdagi  muvozanatning  inson  xo‘jalik  faoliyati 
ta’sirida  buzilishi,  jahon  xo‘jaligida  xalqaro  iqtisodiy  aloqalarning  mus-
tahkamlanishi  tufayli  yagona  global  tizim  sifatida  shakllanishi,  fan-tex-
nika  inqilobi  va  zamonaviy  axborot-kommunikatsiya  texnologiyalari-
ning  salbiy  oqibatlari,  davlatlar  va  siyosiy  kuchlar  o‘rtasida  ziddiyatlar 
kuchayishi  kabilardan  iborat.


91
Asosiy  global  muammolar  qatoriga,  odatda,  quyidagilar  kiritiladi: 
tinchlikni  saqlash  va  jahon  xavfsizligini  ta’minlash  muammosi;  ekologik 
muammo;  rivojlanayotgan  davlatlarning  ijtimoiy-iqtisodiy  qoloqligi  va 
qashshoqlik  muammosi;  demografi k  muammo  (rivojlanayotgan  mam-
lakatlar  aholisining  yuqori  sur’atlar  bilan  o‘sishi  va  rivojlangan  mam-
lakatlardagi  demografi k  inqiroz);  oziq-ovqat  muammosi,  energetika 
muammosi,  xomashyo  resurslari  muammosi,  Dunyo  okeanidan  oqilona 
foydalanish  muammosi;  millatlararo  va  dinlararo  munosabatlar  muam-
mosi;  qon-yurak,  onkologik  kasalliklar  va  OITSga  qarshi  kurashish 
muammosi.  Bundan  tashqari,  boshqa  bir  guruh  muammolar  ham  ayrim 
adabiyotlarda  global  muammolar  toifasiga  kiritiladi,  masalan,  favqulod-
da  vaziyatlarga  qarshi  kurashish  va  oldini  olish  muammosi,  koinotni 
o‘zlashtirish  va  fazoviy  ekologiya  muammosi  yoki  ma’naviy  qadriyatlar 
inqirozi  muammosi.
Insoniyatning  global  muammolari  chambarchas  ravishda  o‘zaro 
bog‘liq,  bir  muammo  boshqalarining  keskinlashuviga  olib  kelmoqda. 
Shunday  ekan,  muayyan  muammoni  boshqa  muammolarga  e’tibor  qa-
ratmasdan  yechish  imkoniyati  mavjud  emas.  Masalan,  rivojlanayotgan 
mamlakatlardagi 
demografi k
  va 
oziq-ovqat muammolari
  orasida  ma’lum 
aloqadorlik  mavjud,  chunki  aholining  yuqori  sur’atlar  bilan  ko‘payishi 
oziq-ovqat  mahsulotlarining  yetishmovchiligi  va  ocharchilikni  keskin-
lashtiradi. 
Energetika
  va 
ekologik muammolar
  ham  bevosita  bir-biriga 
aloqador  hisoblanadi,  chunonchi  yangi  energiya  manbalarini  izlash  va 
ishlab  chiqarishga  joriy  etish  atrof-muhit  sifatiga  ham  ma’lum  darajada 
ta’sir  etadi.
Global  muammolardan 
tinchlikni saqlash va qurolsizlanish muammo-
si 
eng  universal  ahamiyatga  ega,  chunki  bu  muammo  hal  etilmasa,  Yer 
yuzida  hayot  va  sivilizatsiyaning  kelajagi  o‘ta  achinarli  ahvolga  ke-
lishi  muqarrar.  Insoniyat  tarixida,  ba’zi  ma’lumotlarga  ko‘ra,  jami  14 
mingdan  ortiq  urushlar  ro‘y  bergan  va,  ming  afsuski,  harbiy  mojaro  va 
ziddiyatlar  sayyoramizning  turli  hududlarida  hanuzgacha  yuz  bermoq-
da.  Lekin,  global  darajada  bu  muammo  jami  70  milliondan  ziyod  kishi 
qurbon  bo‘lgan  ikkita  jahon  urush  bo‘lib  o‘tgan  XX  asrda  keskinlashdi. 
Urushdan  keyingi  davrda  esa  kapitalistik  va  sotsialistik  davlatlar, 
ayniqsa,  AQSH  va  Ittifoq  o‘rtasidagi  o‘tkir  qarama-qarshiliklar  sharoi-
tida  “qurol  poygasi”  keskinlashib  ketdi. 
Hozirgi  vaqtda  AQSH,  Rossiya  Federatsiyasi,  Buyuk  Britaniya,  Fran-
siya,  Xitoy,  Hindiston  va  Pokiston  jahon  hamjamiyatining  rasman  tan 
olingan  yadroviy  qurolga  ega  davlatlari  hisoblanadi.  Shuningdek,  ras-


92
miy  yadroviy  maqomga  ega  bo‘lmagan  KXDR  ham  bu  turdagi  qurolga 
ega  ekani  barchaga  ma’lum. 
Dunyoning  turli  mintaqalarida  urush  va  harbiy  to‘qnashuvlar  sodir 
bo‘lmoqda.  Harbiy  harakatlar  va  fuqarolik  urushlari  tufayli  ayrim  dav-
latlar  gumanitar  falokat  vaziyatiga  kelib  qoldi.  Bunga  Suriya,  Iroq,  Li-
viya,  Somali,  Afg‘oniston,  Janubiy  Sudan  va  boshqa  davlatlarni  misol 
tariqasida  keltirilishi  mumkin.
Shuningdek, 
sust rivojlangan mamlakatlarning ij 
timoiy-iqtisodiy 
qoloq ligi va qash shoqligi 
ham muhim  muammolardan  hisob lanadi.  Ho-
zirgi  kunda  dunyoda  1,2  milliardgacha  kishi  ocharchilikka  duch  kel-
moqda,  1,7  milliarddan  ortiq  aholining  o‘rtacha  umr  ko‘rishi  60  yosh-
ga  etmaydi,  1,5  milliard  odamlarning  tibbiy  xizmatlardan  foydalanish 
imkoniyati  umuman  yo‘q,  1  milliarddan  ortiq  odamlar  o‘ta  kambag‘al 
turmush  kechirmoqda,  200  milliondan  ortiq  bola  maktab  ta’limini  olol-
mayapti,  jahonda  800  milliondan  ziyod  kishi  butunlay  savodsiz,  ya’ni 
yozish  va  o‘qishni  bilmaydi.  Eng  og‘ir  ijtimoiy-iqtisodiy  vaziyat  BMT 
tomonidan  eng  sust  rivojlangan  (eng  qoloq)  mamlakatlar  guruhiga  kiri-
tilgan  davlatlarda  kuzatiladi.  Bu  ro‘yxat  dastlab  1971-yilda  tuzilib,  unga 
24  davlat  kiritilgan  edi.  2014  yil  holatiga  ko‘ra  unda  48  ta  davlat  qayd 
qilingan  (10-rasm). 

Download 1,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   140




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish