Geografiya 10 sinf 2017. indd

Geotextizim
  tabiiy-texnik  tizimlarning  alo-
hida  o‘ziga  xos  geografi k  xili;  texnika  va  tabiat,  yoki  tabiiy  va  texnik 
kichik  tizimlarning  uyg‘unligi  tushuniladi  va  tizimning  bir  butunligi 
tushunchasi  alohida  ahamiyat  kasb  etadi. 
Geotextizimlarga  misol  tariqasida  suvomborlari,  yirik  kanallar, 
sug‘oriladigan  ekin  maydonlari,  turli  xil  zavod  va  fabrikalar,  ular  joy-
lashgan  landshaftlar  hamda  yon  atrofdagi  o‘zaro  aloqada  bo‘lishi  mum-
kin  bo‘lgan  landshaftlarni  aytish  mumkin.   
Geotextizimlarda  ularning  texnik  qismida  ro‘y  beradigan  jarayonlar 
bilan  landshaftda  yuz  beradigan  jarayonlar  o‘zaro  jadal  kirishib  ket-
gan  bo‘ladi.  Masalan,  sug‘orib  dehqonchilik  qilinadigan  landshaftlar-
da  o‘simlik,  tuproq  kabi  komponentlarning  xususiyatlari  texnika  yor-
damida  inson  tomonidan  belgilanib,  sozlanib  turiladi.  O‘z  navbatida, 
sug‘orish  tizimining  rejimi  esa  landshaftning  holati  bilan  belgilanadi, 
ya’ni  boshqariladigan  geotextizimdagi  aloqadorliklar  to‘g‘ri  va  teskari 
aloqalar  yordamida  hosil  bo‘ladi.  Bunday  hollarda  texnika  yordamida 
boshqari ladigan  obyekt  sifatida  landshaftning  biotik  komponentlari,  suv 
va  hokazolar  xizmat  qiladi.  Buni  respublikamizdagi  ko‘plab  kanallar 
yoki  suvomborlar  misolida  ko‘rish  mumkin.
Geotextizimlar  faqat  kanallar  yoki  suvomborlardagina  emas,  balki 
yirik  sanoat  obyektlari  atrofi da  ham  shakllanishi  mumkin.  Bunday  geo-
textizimlarda  kichik  tizimlar  sifatida  tabiat,  ya’ni  landshaft  bilan  sanoat 
obyekti  o‘zaro  aloqa  va  ta’sirda  bo‘ladi.  Asosiy  aloqalar  esa  yana  suv 
yoki  havo  orqali  amalga  oshadi.  Geotextizimlarning  texnika  qismi  vazi-
fasini  turli  xil  issiqlik  elektr  stansiyalari,  tog‘-kon  metallurgiya  kombi-
natlari,  yirik  qazilma  konlar  va  boshqalar  bajarishi  mumkin.

---

50
Antropogen  ta’sir,  antropogen  landshaft,  antropogen  landshaftlarning  turlari, 
madaniy landshaftlar, buzilgan yerlar, geotextizimlar. 
1. Inson tabiatga nima uchun ta’sir ko‘rsatadi?
2. Antropogen landshaftlarning qanday turlarini bilasiz?
3. Madaniy landshaftlar qanday xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak?
4. O‘zingiz yashab turgan joyingizdagi geotextizimlarni tavsifl ab daftaringizga yozing.