Geografiya 10-sinf 1-bilet

26-BILET

1. 
   Afrikaning subregionlarga bo ‘linishi. Shimoliy Afrika mamlakatlarining o ‘ziga xos
   

xususiyatlari.

Afrika tabiiy resurslarga boy bo‘lishiga qaramay, mavjud siyo- siy, ijtimoiy, iqtisodiy muammolar natijasida rivojlanish darajasi past bo‘lgan ko‘p davlatlar jam bo‘lgan qit’a hamdir. Umumiy maydoni - mln km² dan ortiq bo‘lgan ushbu qit’ada 62 ta davlat joylash­gan. Ularning 54 tasi mustaqil davlatlardan iborat. Qit’ada 10 ta orol,

15 ta quruqlik ichkarisidagi, 37 tasi dengiz chegaralariga ega. Afrika hududi 5 ta subregionga ajratiladi (18-rasm).

Shimoliy, G‘arbiy, Markaziy, Sharqiy va Janubiy Afrika subre- gionlari bir-birlaridan geografi k o‘rni xususiyatlari, tabiiy resurslar bi- lan ta’minlanganlik darajasi, maydonda joylashgan davlatlar soni kabi ko‘rsatkichlariga ko‘ra farq qiladi

Shimoliy Afrika O‘rta va Qizil dengizlar, Atlantika okeaniga chiqa olish imkoniyati mavjud bo‘lgan sababli qadimdan Yevropa hamda G‘arbiy Osiyo davlatlari bilan aloqalarni yo‘lga qo‘ygan edi. Hudu- dining katta qismi subtropik mintaqaga to‘g‘ri kelganligi davlatlarning paxta, zaytun, uzum, sitrus mevalar yetishtirishga ixtisoslashishga sa- bab bo‘lgan. Sanoat tarmoqlari rivojlanishi esa, birinchi navbatda mine- ral xomashyolarni qazib olish (neft, tabiiy gaz, fosforit, temir rudasi) hamda qayta ishlash bilan bog‘liq.

G‘arbiy Afrika Sahroyi Kabir va Gvineya qo‘ltiqlari oralig‘ida joy­lashgan bo‘lib, hududi tropik cho‘llar, savanna, hamda nam ekvatorial mintaqaga to‘g‘ri keladi. Ushbu subregionda Afrikaning aholi soni ji­hatidan yetakchi davlati - Nigeriya joylashgan. Aholisining milliy tarki- bi ancha murakkab. Mustamlakachilik davrida qulchilik eng avj olgan mintaqa hisoblanadi.

Subregionning zamonaviy qiyofasini, birinchi navbatda, bu yer- da qadimdan rivojlanib kelgan qishloq xo‘jaligiga ixtisoslashuv bel- gilaydi. Plantatsiya xo‘jaligining rivojlanishi bo‘yicha katta tajribaga ega bo‘lgan subregion davlatlari, asosan, texnik ekinlar yetishtirishga ixtisos lashgan. Qishloq xo‘jaligida yetishtiriladigan monokultura ekinla- rining (yeryong‘oq, turli mevalar, tabiiy kauchuk, kakao, kofe) asosiy qismi eksportga yo‘naltiriladi. Konchilik sanoati asosiy rivojlangan sa- noat tarmog‘i hisoblanadi. Asosan, temir va uran rudalari, boksit, qa- lay,

neft, olmos, oltin qazib olinadi. Nigeriya G‘arbiy Afrikaning iqti- sodiyoti nisbatan rivojlangan davlatlariga misol bo‘la oladi.

2. 
   «Geoid» va «Surilma» atamalarining mazmun-mohiyatini tushuntiring.
   

Geotizimlar (fatsiyadan boshqalari) o‘z ichki tuzilishi jihatidan bir vaqt ning o‘zida ham bir butundir, ham xilma-xildir, ya’ni o‘zidan kichik bo‘lgan geotizimlardan tashkil topgan. Bu geotizimlar o‘zining katta- kichikligiga bog‘liq holda pog‘onasimon taksonomik qiymatga egadir.

Masalan, geografi k qobiq o‘zidan kichikroq bo‘lgan geotizim- lar - quruqlik va okeanlarga, quruqlik esa, o‘z navbatida, materiklarga, materiklar esa o‘zidan kichikroq bo‘lgan geotizimlar - tabiiy geografik o‘lkalardan tashkil topgan va h.k.

3. 
   O‘zbekiston siyosiy-ma’muriy xaritasidan faqat bitta davlat bilan chegaradosh bo‘lgan respublikamizning viloyatlarini ko‘rsating. Ulardan qaysi birida qolganlariga nisbatan Quyosh eng so‘ngra botadi? Bu viloyat markazining geografik koordinatalarini aniqlang.