Geoekologiyа fanidan O’quv-uslubiy majmua

A sosiy qobiqlardan faqat gidrosferagina geografik qobiqqa to ‘la kiradi. Atm osferaning yuqori qismi va litosferaning quyi qismi Yerda sodir bo‘ladigan jarayonlarda qatnashmaganligi uchun ko‘p olimlartomonidan geografik qobiqqa kiritilmaydi. Ular Yerda boMadigan 
jarayonlarga bevosita emas, balki bilvosita tashqi muhit sifatida ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun atmosferaning yuqori qismi va litosferaning quyi qismi geografiya fani tomonidan chuqur o ‘rganilmaydi. Demak, geografiyada atmosfera va litosfera haqida gapirilganda at­
mosferaning quyi qismi va litosferaning yuqori qismi tushuniladi.Geografik qobiqda geosferalar (geoqobiqlar) moddalaming zichligiga qarab qatlamsimon joylashgan. Zichligi yuqori bo‘lgan moddalar pastda, zichligi kam bo‘lgan moddalar yuqorida joylashgan. Ular Yerdagi moddalami o g ‘irligiga qarab tabaqalanishi oqibatida vujudga kelgan va geografik qobiqni b o‘ylama (vertikal) tuzilishini tashkil qiladi.


Mavzu: Tabiiy muxitning antropogen ifloslanishi
Mavzu quyidagi reja asosida yoritiladi:
1. Tabiiy muhitning ifloslanish turlarini asoslash.
2. Tabiiy muhitning ifloslanishini tasniflanishi.
3. Eng kuchli zararli kimyoviy moddalar to’g’risida tushuncha berish.
4. Ifloslantiruvchi moddalarning tasniflanishi va umumiy ta’rifini tavsiflash.
5. Tabiiy ob’ektlarni ifloslanish darajasini aniqlashning m’yoriy ko’rsatkichlarini tushuntirish.
6. Me’yoriy ekologik xujjatlar va ularni mazmuni bilan tanishtirish.
Atmosfera xavosi, xo’jalik-ichimlik va madaniy-maishiy maqsadlarda suvdan foydalanish bo’yicha suv ob’ektlari, tuproqlardagi pestitsiddar va og’ir metallar mavjud bo’lishini ruxsat etilgan me’yorlari to’g’risida tushuncha berish.
Tabiiy muhitning ifloslanish turlari. Tabiiy muhit insonning xo’jalik faoliyati natijasida ifloslanadi. Barcha ifloslanishlarni fizik, kimyoviy, fizik-kimyoviy va biologik turlarga ajratiladi.
Fizik ifloslanish muhitning tabiiy parametrlarini o’zgarishi bilan bog’liq, chunonchi: issiqlik, yorug’lik, shovqun, elektromagnit, radiatsion va boshqalar. Bunda issiqlik ifloslanishi, shovkun bilan ifloslanish deb tavsiflanishi mumkin. Isssiqlik ifloslanishi xavo xaroratini ko’tarilishiga olib keladi. Bu hol issiq suvni yoki xavo (tutunli gaz oqimi)ni muhitga chiqarilishi bilan bokliq. Suv xavzalariga sanoat korxonalaridan issiq suvni quyilishi natijasida organizmlarning turini o’zgarishga va suv o’tlarini guruxini vujudga kelishiga olib keladi. Sanoat korxonalari, transport, kurilish, burg’ulash, karer maydonlarida turli darajada shovqun kelib chiqadi. Bu hol inson sog’lig’i, ayniqsa asabga kuchli ta’sir etadi.
Kimeviy ifloslanish tabiiy muhitning kimyoviy xususiyatlarini o’zgarishi bilan bog’lik,, bunda hududga tashqaridan turli kimyoviy modalarning kirib kelishi va ularning o’rtacha klarkdan ortiqchaligi bilan tavsiflanadi. Misol tariqasida og’ir metallar, pestitsidlar, yuvuvchi
moddalar, organiq ashyolarni to’planishi muhitning ifloslanishiga ta’sir etadi. Og’ir metallar bilan ifloslanish kurg’oshin, simob, kadmiy va boshqalarni metalli detallarni ishqalanishi, korroziyasi, ichki yonish dvigatel chiqindilari, yokilg’i yonganda, avariyada to’planishi bilan bog’liq.
Biologik ifloslanish inson organizmi uchun noqulay bo’lgan biomoddalarni hududa ko’payishi bilan tushuntriladi. Foydalanilayotgan ekotizimga mikroorganizmlarning kirishi bakteriologik ifloslanish deyiladi. Muhitning biologik ifloslanishi biotik (biogen) va mikrobiologik (mikrobli) guruxlaridan iborat.