Geoekologiya asoslari va tabiatdan foydalanish

Ikkinchi qism. TABIATDAN FOYDALANISH
4-bob. TABIAT VA INSON
4.1. Tabiat va inson munosabatlarini uyg‘unlashtirish zarurati
Jamiyat tarixi davomida allomalar tabiat va inson nima, 
ular o‘rtasida qanday aloqadorlik bor va u qanday bo‘lishi 
kerak, degan savollarga javob qidirib kelganlar. Inson tirik 
organizm sifatida boshqa tabiiy obyektlardan tubdan farq 
qilishi hamda uning buyuk kuch-qudrati, odamzotni alohida 
bir mavjudot sifatida qarashga olib keldi. Ayniqsa bunday 
dunyoqarash XX–XXI asrlar, ya’ni «ilmiy-texnika inqilobi» 
davriga kelib juda avjiga chiqdi. Tabiat ustidan g‘alabaga 
erishgan inson barcha ilmu fan tarmoqlarida alohida bir kuch-
qudrat sifatida qaraladigan bo‘ldi. Lekin u aslida alohida bir 
«individ» yoki hech kimga bo‘ysunmaydigan «hokim» emas, 
balki tabiatning bir bo‘lagi, ya’ni «tabiat oshxonasining bir 
anjomi». Insonni hech qachon tabiatdan va uni o‘rab turuvchi 
atrof-muhitdan ajratib bo‘lmasligiga shu kunda barcha 
progressiv aholi tushunib yetdi.
Falsafada 
tabiat
–
obyektiv borliq,
 
insonlarni o‘rab turuvchi olam 
va uning xilma-xil shakllari.
Amaliyotda yoki tabiiy fanlarda uni va barcha tirik 
organizmlarning ehtiyojlarini qondirish manbayi bo‘lgan 
atrof-muhit deb qaraladi. Falsafa yoki astronomiya nuqtayi 
nazardan qaraganda son-sanoqsiz yulduzlar, osmon va 
uning cheksiz kengliklari, albatta, inson ishtirokisiz kelib 
chiqqan va tabiiydir. Lekin organizmlar, jumladan insonlar 

---

62
ham o‘zlarining kundalik hayotiy faoliyatlarida ulardan 
foydalanmaydilar va ulardagi jarayonlarga o‘z ta’sirini o‘tkaza 
olmaydilar. Balki barcha tirik mavjudot o‘zlarini o‘rab 
turuvchi havo (to‘g‘rirog‘i atmosfera havosi), suv, yer, tuproq, 
Yer osti boyliklari, o‘simlik va hayvonot dunyosi kabi tabiat 
ne’matlaridan «oldi-orqasi»ga qaramasdan foydalanadilar va 
ularga ijobiy, aksariyat hollarda salbiy ta’sir etadilar.
Falsafada