Geodeziya va marksheyderiya

Rumblar.
Chiziq yo‘nalishini o‘tkir burchak bilan ham aniqlash mumkin. 
Chiziqning gorizontal qo‘yilishi bilan chiziq uchidan o‘tgan meridian orasidagi 
o‘tkir burchak 
rumb burchagi 
deyiladi va 
r 
harfi bilan belgilanadi (3.1-shakl). 
Rumb burchagining yolg‘iz gradus qiymati chiziq yo‘nalishini belgilash uchun 
kifoya qilmaydi va rumb burchagi bo‘yicha chiziqni yasab ham bo‘lmaydi. Chiziq 
rumbining gradus qiymati bilan birga, chiziqning yerning to‘rt tomoniga nisbatan 
qanday yo‘nalganligini choraklar bilan ko‘rsatish kerak. Masalan, 3.4-shaklda 
O 
nuqtadan o‘tgan meridian va unga perpendikulyar chiziq bilan tekislik to‘rt 
chorakka bo‘lingan; choraklar shimoldan soat strelkasining aylanishi bo‘yicha 
I
, 
II
, 
III
va 
IV
bilan nomerlangan. Shunda 
I
chorak shimol bilan sharq orasida 
bo‘lganidan, shu chorakda yotuvchi chiziqlap rumbining nomi shimoli-sharq 
(
SHSH
q
), 
II 
chorakda—janubi sharq (
JSH
q
), 
III
chorakda—janubi g‘apb (
JG‘
) va
 
IV
chorakda—shimoli g‘arb (
SHG‘
) deb ataladi va qavslar ichidagi kabi 
belgilanadi. 

---

CHiziqning rumb qiymatlarini yozishda avval chorak nomi yozilib, uning 
ketidan ikki nuqta qo‘yiladi-da, rumb burchagining soniy qiymati yoziladi. 3.5-
shaklda 
O 
nuqtadan choraklar bo‘yicha chiqqan nurlarning azimutlari, rumblari va 
chorakdagi rumb nomlari ko‘rsatilgan. 
OA 
chiziq 
I
chorakda bo‘lganidan uning 
rumbi 
SHSH
q
:r
1
tarzida, 
OV 
chiziq 
II
chorakda, rumbi 
JSH
q
:r
2
,
OS 
chiziq 
III
chorakda, rumbi 
JG‘:r
3
va 
OD 
chiziq 
IV 
chorakda, rumbi 
SHG‘:r
4
tarzida yoziladi. 
3.5-shakl. 3.6-shakl. 
Agar chiziq rumbining nomi va gradus qiymati berilsa, chiziq quyidagicha 
yasaladi. 
Masalan, 
r
MN
 
=
JG‘:35°40'
bo‘lgan chiziqni yasab ko‘raylik Buning uchun 
ixtiyoriy 
m 
nuqta olinib, undan meridian o‘tkaziladi, keyin meridian janubiy 
qismining g‘arb tomonida (3.6-shakl) transportir yordami bilan 
35°40' 
li burchak 
yasaladi. 
3.1-shaklda poligon tomonlarining azimut va rumblari ko‘rsatilgan. 
AB 
tomon rumbi 
r
AV
=SHSH
q
:r
1
; r
VS
 =JSH
q
:r
2 
va hokazo
.
To‘g‘ri va teskari rumb.
CHiziq rumblari ham to‘g‘ri va teskari bo‘ladi. 
3.7-shakldagi 
AB 
chiziqning to‘g‘ri rumbi 
r
AB
=SHSH
q
:r
 
bo‘lsa, teskari chiziq 
BA 
ning rumbi, ya’ni teskari rumbi 
r
BA
=
JG‘:r'
bo‘ladi. 
Bir chiziqning to‘g‘ri va teskari rumblarini aniqlashda ham meridian-
larning parallel bo‘lmasligidagi meridianlar yaqinlashish burchagi 

 
ni hisobga 
olish kerak. Shakl bo‘yicha to‘g‘ri rumb 
SHSH
q
:r
,
 
teskari rumb 
JG‘:r' 
bo‘ladi, 
yoki 
r'=r+

,
(3.2) 
ya’ni teskari rumb to‘g‘ri rumb qiymati bilan meridianlar yaqinlashish 
burchagining yig‘indisiga teng bo‘lib nomlarida o‘xshash harflar bo‘lmaydi.