“Геодезия” фанидан Лаборатория ишлари тўплами

Лаборатория ишини бажариш учун керакли материаллар ва асбоб-ускуналар: теодолит, буссоль, рейка, шовун, бўр, ёғоч қозиқчалар (8 дона), штатив, пўлат лента (метр), абрис чизиш учун қоғоз, қалам, ўчиргич, чизғич, тригонометрик функцияли калькулятор.
Лаборатория ишини бажариш тартиби:
Ўқув гуруҳи бригадалар (ҳар бир бригадада 3 нафардан 5 нафаргача талабалар) га бўлинади. Ҳар бир бригада бир тўплам лаборатория ускуналари билан ишни бажаради.
Талабалар учун вариант сифатида, ўқитувчи томонидан “СамДАҚИ бош биноси ҳудуди” дан ҳар бир бригадага лаборатория ишини бажариш учун объектлар белгилаб берилади ва кўрсатилган объектларда бажарилган ишлар асос сифатида қабул қилинади ҳамда талабалар ушбу лаборатория ишларининг расмийлаштириб бажарилган ҳисоботларни топширадилар.
Ўлчаш натижалари ва олинган маълумотларни қайта ишлаш:
1. Горизонтал бурчакни приёмлар усули билан ўлчаш. В пунктнинг устига асбобни, А ва С пунктларга визир нишонини ўрнатгандан кейин қараш трубаси А нишонга қаратилади (25-расм). Горизонтал доирадан саноқ олинади (001). У журнал (8-жадвал) га ёзилади. Кейин олидада қотириш винтини бўшатиб, трубани С нуқтага қаратилади ва трубани нишонга аниқ тўғрилангандан кейин лимб бўйича (16913) саноқ олинади.

25-расм
8-жадвал

Станция№	Вертикал доиранинг ҳолати	Йўналтириш нуқталари	Горизонтал доира бўйича саноқлар	Ярим усулдан бурчак		2t
В	ДЎ	А	001	16912	16911,5	000,5
		С	16913
	ДЧ	А	18002	16911
		С	34913

2. АВС бурчак қиймати биринчи ва иккинчи саноқлар фарқи бўйича ҳисобланади: 16913-001=16912; бу билан битта ярим усул тугалланган ҳисобланади.
3. Иккинчи ярим усулда труба зенит орқали айлантирилиб, А ва С нуқталарга қаратилиб чап айланадан ҳам юқоридагидек ўлчаш ишлари бажарилади.
4. Теодолит Т30 билан қиялик (вертикал) бурчагини ўлчаш. Теодолит Т30 да вертикал доирада адилак йўқ. Вертикал доирадан саноқ олишдан олдин горизонтал доира алидадасидаги адилак пуфакчаси нолга келтирилади. Бу адилак ўқи труба коллимацион текислигига параллел жойлашганлиги учун бирорта кўтариш винти труба визир ўқи бўйича жойлашиши керак.
5. Теодолит Т30 билан қиялик бурчакни ўлчаш кетма-кетлиги қуйидагича:
а) Труба ва горизонтал доира алидадаси маҳкамлаш винти бўшатилади ва труба қиялик бурчаги ўлчанадиган нуқтага қаратилади, винтлар маҳкамланади;
б) Кўтариш винтларини айлантириб горизонтал доира алидадаси адилаги нол пунктга келтирилади;
в) Алидада ва труба йўналтириш винтлари ёдамида труба нуқтага аниқ қаратилади;
г) Адилакнинг жойида қимирламаган вазиятида вертикал доиранинг ўнг вазиятида (ДЎ) саноқ олинади.
6. Агар ярим усул билан қиялик бурчагини ўлчаш етарли бўлса ва нол ўрни (НЎ) маълум бўлса қуйидаги формула бўйича қиялик бурчаги  ҳисоблаб топилади:

,
,
,

Ҳисоблашда 90⁰ дан кичик саноққа 180⁰ қўшилади.
,
,
_,

Етарли бўлмаса труба зенит орқали ўтказилиб, вертикал доиранинг чап вазиятида (ДЧ) ўлчаш қайтарилади ва қуйидаги формула бўйича ҳисоблнади
Мисол учун биринчи кузатув нуқтамизда саноқлар қуйидагича
юқоридаги формулага асосан

бу нинг қиймати. дан айрилса, кичик қиймати чиқади, яъни

;

иккинчи кузатув нуқтамизда саноқлар қуйидагича

юқоридаги формулаларга асосан

бу нинг қиймати. дан айрилса, кичик қиймати чиқади, яъни

;

Аниқланган қийматларни 9-жадвалга қуйидагича ёзамиз

9-жадвал
Теодолит ёрдамида вертикал бурчакни ўлчаш