Genomika asoslari

13-rasm. Pro mRNK halqasi. Asoslardagi azot atomlari ko’k rangda, fosfat asosidagi kislorod qizil rangda ta’kidlangan
Oqsillar sintezida RNK roli 1939 yilda Torbbern Oskar Kaspersson, Jan Brashe va Djek Shuls ishlarida taklif qilingan. Jerard Mairbaks birinchi marta quyon gemoglobinini kodlaydigan, matrisali RNK ni ajratib olingan, va ushbu RNK oositlarga o’tkazilganda, xuddi shu oqsil kodlanishi aniqlangan. 1956-1957 yillarda A.Belozerskiy, A.Spirin, E.Volkin, L.Astraxan tomonidan hujayralardagi RNK tarkibini va hujayradagi RNK lar asosiy massasini ribosomal RNK tashkil qilishini aniqlaganlar. Severo Ochao 1959 yilda tibbiyot bo’yicha RNK sinteining mexanizmini ochgani uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan. 1990-yillarning boshlarida o’simlik genomiga begona genlarning kiritilishi analog genlarining ekspresiyasini bostirishga olib kelishi aniqlandi. Shu bilan birga 22 nukleotid qatoriga ega bo’lgan RNK lar mikro RNK lar bo’lib, S. elegans nematodalar ontogeneizida boshqaruvchi rolini bajarishi isbotlangan (13-rasm).
Monomerlarning kimyoviy tarkibi va modifikatsiyalari. RNK nukleotidlari tarkibida shakar – riboza bo’lib, unga 1’ holatida asoslar- adenin, guanin, sitozin yoki uratsillardan biri birikkan bo’ladi. Fosfat guruhi ribozani zanjirga bog’lab, bir ribozaning 3 ‘uglerod atomi bilan, ikkinchisining 5’ holatida bog’lanish hosil qiladi. Fosfat guruhlari fiziologik pH ko’rsatkichida salbiy zaryadlangan, shuning uchun RNK polianion xususiyatga ega. RNK to’rt asosli – adenin (A), guanin (G), uratsil (U) va sitozinli (S) polimer sifatida transkripsiyalanadi. Ammo "yetuk" RNKda ko’plab o’zgartirilgan asoslar va shakar mavjud. Hammasi bo’lib, RNK da 100 ga yaqin modifikasiyalangan turli xil nukleotidlar mavjud bo’lib, ulardan 2’-metilriboza shakarning ko’p uchraydigan modifikasiya variantlari hisoblanadi, psevdouridin esa –asoslarning modifikasiyalari hisoblanadi. Psevdouridin, riboza bilan C-N emas, balkim C-C bog’lari orqali bog’lanadi va RNK molekulasida turli xil xolatlarda uchraydi. Shuningdek, psevdouridin, t-RNK ning funksiyasi uchun muhim hisoblanadi. Ikkinchi modifikasiya turlariga gipoksantin kiradi, adeninning dezaminirlanishi natijasida hosil bo’ladi, va nukleozid inozin nomi bilan ataladi. Inozin genetik kodnig turg’unligini ta’minlashda katta axamiyatga egadir. Boshqa ko’plab uchraydigan modifikasiyalarning roli oxirigacha o’rganilmagan. Masalan, peptid bog’larni hosil qiluvchi ribonukleotidlar roli shular jumlasiga kiradi.