Genlarning o‘zaro va ko‘p tomonlama ta’sirida belgilarning irsiylanishi Reja

Sitoplazmatik irsiyot. Belgilarning irsiylanishida yadro xromosomasi tarkibidagi DNKning etakchi roli ilmiy tadqiqotlarda tasdiqlangan. SHu bilan birga olib borilgan ko‘p yillik ilmiy tekshirishlarda belgilarning nasldan-naslga berilishida yadroviy irsiyot bilan birga, sitoplazmatik irsiyot xam borligi aniqlangan. Eukariot hujayralarda mitoxondriyalar, plastidalar va sentriolalarda xususiy DNKsi bo‘ladi. SHuning uchun ular yadrodan mustaqil tarzda replikatsiyalanish xossasiga ega.Nemis genetiklari K.Korrens va E.Bauer sitoplazmatik irsiyot asoschilaridir. Sitoplazmatik irsiyotni yashil evglena misolida kuzatish mumkin. Agar yashil evglana plastidalarini yo‘qotsa, yadrosi saqlangan bo‘lsa xam, plastidalari qaytadan tiklanmaydi. Odatda yashil evglenaning hujayrasida 100 tagacha xloroplastlar bo‘ladi. Bizga ma’lumki, evglena qorong‘ulikda geterotrof oziqlanishga o‘tadi va bo‘linishda davom etaveradi lekin plastidalari bo‘linmaydi. YOrug‘lik etishmagan sharoitda bir necha bo‘linishlardan keyin plastidalarsiz evglenalar paydo bo‘ladi. CHunki ularga plastdalar etishmay qoladi. Bunday plastidalari bo‘lmagan evglena larning keyingi avlodlarida xech qachon bu organoidlar bo‘lmaydi.

Sitoplazmatik irsiyotning o‘ziga xos tomoni shundaki,u ona organizmi tomonidan irsiylanadi. Chindan xam tuxum xujayrada mitoxondriylar va plastidalar ko‘p bo‘ladi. Lekin erkak jinsiy hujayralaridagi bu organoidlar urug‘lanish vaqtida tuxum hujayraga o‘tmaydi. Natijada bo‘lajak avlodlarga mitoxondriy lar va plastidalar faqat ona organizmidan o‘tadi.

Bakteriyalar va ayrim eukariot organizmlarda asosiy xromosomadan tashqari, plazmidlar deb ataladigan kichik moleku lali DNK bo‘ladi. Plazmidlar bakteriyalar va zamburug‘larning toksinlarga chidamliligini ta’minlaydi. Bularning xammasi sitoplazmatik irsiyotga misol bo‘ladi.

SHunday qilib, belgilarning irsiylanishida yadro xromo- somalari bilan birga, sitoplazma organoidlaridagi DNK xam ma’lum axamiyatga ega.