Genetika va genomika asoslari

Fermentativ  sekvens  Hozirda  fermentativ  sekvenirlash  yoki  Senger  tomonidan 

1977    yilda  taklif  etilgan  (1.3.a  rasm)  zanjir  terminatsiyasi  (sintezni  to„xtatib 

qo„yish)  yo„li  balan  sekvenirlash  usuli  keng  qo„llaniladi.  Senger  usuli  negizida 

(komplementar)  DNK  zanjirining  replikatsiyasi  tamoyili  yotadi.  U  DNK  ketma-

ketligi sintezi uzilgan,  ya‟ni zanjir o„sishi terminatsiyaga uchragan turli qismlarida 

---

amalga  oshadi.  Fermentativ  sekvenirlashning  asosiy  xossasi  tuzilayotgan  zanjir 

sintezining terminatsiyasiga asoslanadi. 

    Replikatsiyani  to„xtatishga  sabab  bo„ladigan  terminatsiya  agentlari  2



,  3



  –

didezoksitrifosfatlar  (ddATF,  ddGTF,  ddTTF,  ddSTF)  hisoblanadi.  Mazkur 

modifikatsiya qilingan azotli asoslar keyingi dezoksiribonukleotid bilan fofodiefir 

bog„larni  hosil  qila  olmaydi.  Senger  bo„yicha  sekvenirlash  negizida  DNK  ning 

replikatsiyasi  yotadi,  bunda  asosiy  ferment  DNK  polimeraza  (asosan,  DNK–

polimeraza  I)  hisoblanadi.  Bir  zanjirli  DNK-matritsa  kalta  nukleotid  praymer  va 

komplementar  nukleotidlar  ishtirokida  DNKning  ikkinchi  zanjiri  sintezi  amalga 

oshadi.  Bunda  zanjir  uzayishi  toki  dezoksinukleotidga  birikishiga  qadar  davom 

etadi, natijada oxirgisining birikishi sintezni to„xtatilishiga olib keladi.  

    Proibirkalarga  to„rtta  bir  xil  tarkib:  nukleotid  ketma-ketligi  oldindan  aniqlab 

olingan  DNK  matritsaning  denaturlangan  bo„lagi,  to„rtta  dezoksinukleotid,  DNK-

matritsaga  komplementar  bo„lgan  va  undan  DNK  polimeraza  I  sintezini  davom 

ettiradigan, hamda DNK polimeraza I fermentining o„zi, radioaktiv nishonlanagan 

qisqa praymer (16-24 n.j) dan iborat reaksion aralashma solinadi. SHundan so„ng 

har  bir  probirkaga  didezoksinukleotidlardan  biri  qo„shiladi.  Har  bir  probirkada 

sintezlanadigan  zanjir  DNK  polimeraza  I  didezoksinukleotidni  biriktirib  oladigan 

joyda terminatsiyalanadi.