Genetika va evolyutsion

 
Bilimni nazorat qilish uchun savollar va test topshiriqlar. 
1.
Darvin tarjimaiy holini gapiring. 
2.
Bigl kemasidagi safarni ahamiyati qanday? 
3.
Janubiy Amerikada Darvin nimalarni ko`rdi va qanday xulosaga keldi?
4.
Darvinning qanday asarlarini bilasiz? 
5.
Galapogoss arxipelagida Darvin nimalarni ko`rdi va qanday xulasaga keldi? 
6.
Turlarning paydo bo`lish asarida nimalar bayon etilgan? 
7.
Uy hayvonlarning kelib chiqishi haqida nimalarni bilasiz. 
8.
Madaniy o`simliklar qanday yovvoyi formalardan kelib chiqqan. 
 
Test topshiriqlarni to`g`ri javobni aniqlang. 
1.
Ch. Darvin qaysi yillarda Bigl kemasidagi safarda bo`lgan. 
A. 1830 – 1835
B. 1831 – 1830 
C. 1832 – 1837 
D. 1830 – 1840 
2. Evolyutsion nazariya Darvinning qaysi asarida ko`proq yozilgan? 
A. “Odamning paydo bo`lishi va jinsiy tanlanishda” 
B. “Turlarning paydo bo`lishi” 
C. “O`simliklar dunyosida o`z – o`zidan va chetdan changlanishni ta’siri” 
D. “Xonakilashtirilgan hayvon va madaniy o`simliklardagi o`zgaruvchanlik” 
 
 
 

---

47 
VI 
bob
. DARVIN TA’LIMOTINING QISQACHA MAZMUNI 
Tayanch tushunchalar va bilimlar: 
O`zgaruvchanlik, uning xillari. Irsiyatning 
pangenezis gipotezasi. Xonakilashtirilgan, hayvon, madaniy o`simliklarning xilma – 
xilligi, yovvoiy ajdodlari, sun’iy tanlash, ongsiz va ongli tanlash.

 
1
.
O`zgaruvchanlik va irsiyat 
Darvin har qanday hayvon, o`simlik organizmi nasl qoldirganda, yangi bo`g`in 
ota-ona formalardan va o`zaro ayrim belgi bilan farq qilishini aniqlagan va uni 
individual o`zgaruvchanlik 
termini bilan ta’riflagan (8-rasm). Olim yashagan davrda 
hayvonlar bilan o`simliklarning o`zgarishi to`g`risidagi bilimlar nisbatan past 
darajada edi. Shunga ko`ra, Darvin oshkora ravishda «O`zgaruvchanlik sabablari va 
qonunlari haqida biz juda kam bilamiz» deb ta’kidladi. Shunga qaramay, u har 
qanday o`zgaruvchanlikning asl sababi atrofdagi muhitning o`zgarishida ekanligini 
e’tirof etdi.
8-rasm
. 
O`simliklardagi o`zgaruvchanlik: I— Cegetum xrizantemaning to`pguli;
II — makkajo`xorining so`tasi; III — pulsatilla qarg`atuyog`ning bargi; IV— 
taflon bargi; V— xrookokkum azot bakteriyasi. 

---

48 
Uning mulohazasiga ko`ra, tashqi muhit organizmga to`g`ridan – to`g`ri va 
bilvosita ta’sir etadi. Bevosita ta’sir etganda tashqi muhit omillari bir necha bo`g`in 
mobaynida rivojlanayotgan organizm va uning organlariga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir 
etadi. Bilvosita ta’sir etishda esa hayot sharoiti jinsiy organlarga ta’sir ko`rsatadi va 
oqibatda kelgusi bo`g`inlarida u yoki bu o`zgarish ro`y beradi. Tashqi muhitning 
organizmga ko`rsatadigan bevosita ta’siri ikki xil — muayyan va nomuayyan bo`lishi 
mumkin. Tashqi muhitning muayyan ta’sir etishida bir tur, zot, navga mansub 
organizmlar va ularning kelgusi bo`g`ini bir yo`nalishda yoppasiga o`zgaradi.