Genetika va evolyutsion

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

8 
I BO`LIM 
EVOLYUTSION TA’LIMOTNING PAYDO BO`LISH TARIXI 
I b o b
. TIRIK TABIAT TO`G`RISIDAGI TASAVVURLARNING
SHAKLLANISHI 
1.
 
Tabiat to`g`risida qadimgi sharq mamlakatlaridagi
tasavvurlar. 
Tayanch tushunchalar va bilimlar
: 
Qadimgi Sharq mamlakatlarida tabiat 
to`g`ri-sidagi tasavvurlar. Qadimgi Yunoniston va Rimdagi tabiat, undagi hodisalar 
haqidagi 
tushunchalar. 
O`rta 
asrlarda 
Markaziy 
Osiyoda 
tabiat 
haqidagi 
tushunchalarning rivoj topishi.
 
Organik olamning tarixiy rivojlanishi haqidagi ta’limot XIX asr o`rtalarida 
yaratilgan bo`lsada, biroq evolyutsion ta’limotga doir ba’zi ma’lumotlar, g`oyalarni 
paydo bo`lishi juda qadimgi davrlarga borib taqaladi. Organik olamning paydo 
bo`lishi to`g`risidagi tasavvurlar ko`p jihatdan odamlarni tirik tabiatni bilish darajasi 
bilan uzviy aloqador bo`lgan. Inson tabiatni ijtimoiy mehnat faoliyatining dastlabki 
qadamlaridanoq o`rgana boshlagan. Uning bu sohadagi tajribasi, bilimi foydali 
o`simliklarni topish va ekish, yovvoyi hayvonlarni ovlash va xonakilashtirish 
jarayonida tobora ortib borgan, takomillashgan. Keyinchalik bu bilimlar turli tarixiy 
davr va ijtimoiy formatsiyalarda amaliy biologiya, tibbiyot, qishloq xo`jalik sohasi 
bo`yicha sekin-asta kengaya borgan. 
Qadimgi Sharq mamlakatlarida yozilgan ba’zi asarlarda olamning moddiyligi, 
tabiat qonunlarining tabiiy xarakteri va tirik mavjudotlarning tabiiy ravishda 
vujudga kelishiga mansub ayrim fikrlar uchraydi. Chunonchi qadimgi misrliklarga 
ko`p shifobaxsh o`simliklar, davolash vositalari, gigiena qoidalari ma’lum bo`lgan. 
Jarrohlikning nisbatan rivoji esa anatomiya asoslarini bilishga imkon bergan. 
Misrda eramizdan 3000 yil muqaddam bug`doyning 3 turi, arpaning 3 turi, tariq, 
no`xat, zig`ir, tok va boshqa o`simliklar ekilgan. 
Hindistonliklarning eramizgacha bo`lgan davrdagi VIII asrda yozilgan 
«Hayot kitobi» nomli asarida olamning moddiyligi va uning 5 ta element (yer, 
suv, olov, havo, efir) dan iboratligi haqida fikr yuritilgan. Tirik tabiatni o`rganish 
ishlari tibbiyot talablariga mos ravishda olib borilgan. Shu sababli ular 760 ta 
xilma-xil shifobaxsh o`simlikni bilganlar. Murtakning rivojlanishi ustida olib 
borilgan dastlabki kuzatishlar ham qadimgi hindilarga tegishlidir. Bu o`sha davrda 
Hindistonda anatomiya, embriologiya kabi fanlarning rivoj topganligidan dalolat 
beradi. 
Qadimgi Xitoyda ham tabiatsunoslik birmuncha rivojlangan. Qishloq 
xo`jaligida almashlab ekish joriy etilgan, yerlarni o`g`itlashda, sug`orishda 
birmuncha yutuqlar qo`lga kiritilgan. Eramizdan 3000—4000 yillar ilgari 
hayvonlarning yangi zotlarini (ot), o`simliklarning navlarini (manzarali 
o`simliklarni) chiqarishda tanlash usuli qo`llanilgan. 
Qadimgi Xitoy tibbiyotida qo`llaniladigan davolash usullarining ba’zilari 
(ninaterapiya, kuydirish yo`li bilan davolash) hozirgacha ham ahamiyatini 
yo`qotgani yo`q. Eramizdan oldin 298—238 yillarda yashagan xitoylik faylasuf 
Syun Szi odam bilan hayvonlar o`rtasidagi farq haqida gapirib, inson aql-idrokka 
ega, jamiyatda yashab, o`z harakatlarini birlashtiradi, bu esa o`ziga qaraganda 
kuchliroq bo`lgan hayvonlar ustidan hukmronlik qilishga, ulardan o`z maqsadlarida 

---

9 
foydalanishga imkon beradi, degan. O`simliklar bilan hayvonlar dunyosini xitoyliklar 
qadimdan o`rganganlar. Djouli o`simliklarni 5 guruhga — danaklilar, qo`zoqlilar, 
sharbatlilar, yotib o`suvchilar va butalarga bo`lgan. Hayvonlar ham 5 gruppaga 
bo`lingan. Ular jun bilan qoplanganlar, qanotlilar, zirx bilan qoplanganlar, tangacha 
bilan qoplanganlar va chig`anoq bilan qoplanganlar deb nomlangan. Qadimgi 
xitoyliklarning tasavvuriga ko`ra, organizmlarda bir formaning boshqa formaga 
o`tishi nihoyatda turli – tumandir.