Genetika va evolyutsion

6. Organik olam guruhlari evolyutsiyasining qoidalari. 
O`simliklar va hayvonlar, zamburug`lar guruhlarining tarixiy rivojlanishini 
o`rganish ular evolyutsiyasida ba’zi bir umumiy qoidalar mavjudligidan dalolat 
beradi. Bu qoidalar tubandagilardan iborat:
Evolyutsiya qaytar emasligi qoidasi
. Bu qoidaga muvofiq, organik guruhlar 
qadimgi ajdodlar yashagan sharoitda yashashga qayta o`tsa ham hech qachon ular 
o`z holatiga qaytmaydi. Chunonchi, sudralib yuruvchilar va sut emizuvchilar 
qaytadan suv muhitida yashashga o`tsa ham qayta baliq tuzilishiga aylana olmaydi. 
 
Ixtisoslashishning ortib borishi qoidasi.
Ma’lum konkret muhitda yashashga 
ixtisoslasha boshlagan birorta guruh keyingi rivojlanishida bu ixtisoslashishni 
yanada orttira boradi. Masalan, evolyutsiya jarayonida sudralib yuruvchilarning 
biror guruhi uchishga ixtisoslasha boshlasa, keyinchalik bu ixtisoslashuv saqlanadi va 
orta boradi. Chunki havoda yashashga o`tgan organizmlarning tuzilishi boshqa 
sharoitda yashashga to`liq imkon bermaydi. 
Ixtisoslashmagan ajdodlardan kelib chiqish qoidasi.
Tuzilish darajasi 
bo`yicha yuqori bosqichdagi hayvon va o`simlik guruhlari ajdod formalarining 
konkret muhitga ixtisoslashgan emas, balki ixtisoslashmagan formalardan kelib 
chiqqan. Masalan, sut emizuvchi hayvonlar sudralib yuruvchilarning yuqori darajada 
ixtisoslashgan vakillaridan emas, aksincha, ixtisoslashmagan vakillaridan kelib 
chiqqan. Chunki o`zgargan sharoitga moslashish ixtisoslashgan organizmlarga 
nisbatan ixtisoslashmagan organizmlarda tezroq amalga oshadi. Lekin bu qoidadan 
chetga chiqish holatlari ham kuzatiladi. Xususan, baliqlar orasida qattiq joyda 
yurishga, atmosfera havosidan nafas olishga layoqatlashgan — ixtisoslashgan 
formalardan umurtqalilarning dastlabki suvda ham quruqda yashashga moslashgan 
guruhlari kelib chiqqan. 

---

235