Genetika akadem ik litsey o ‘quvchilari uchun darslik

variatsion qatorni
yoki belgining o ‘zgaruvchanlik qatorini tuzish 
talab qilinadi. Ayrim son ko‘rsatkichlar 
variantlar
deyiladi. 
Variantlar (masalan, ayrim shaxs tanalarning og‘irligi) ko‘payib 
yoki kamayib borishi tartibida joylashtiriladi. M a’lum tartibda joy- 
lashtirilgan variantlar yig‘indisi 
variatsion qator
deyiladi. Lekin bir 
qator qilib joylashtirilgan variantlar yig‘indisi o ‘zgaruvchanlikning 
to ‘liq tasavvurini bera olmaydi. Buning uchun variantlarni guruh- 
larga bo‘lib chiqiladi. So‘ngra har bir guruhning o ‘rtacha ko‘rsat- 
kichi, uchrash tezligi aniqlanadi. Variatsion qatordan foydalanib 
belgining o ‘zgaruvchanligini grafik ravishda tasvirlash mumkin.
Variatsiyalarning tebranish kengligini va ayrim variantlar 
uchrashi tezligini (chastotasi) aks ettiruvchi belgi o ‘zgaruvchan- 
ligining grafik ifodalanishi — variatsion egri chiziq deyiladi. Har xil

---

------------------------------ ------------------------------- V
14-r a s m.
Ketle qonunining grafik ko‘rinishida tasvirlanishi (V — belgilar 
variantlari, P — belgilar variantlarining uchrash tezligi (chastota).
variantlarning variatsion egri chiziqda joylashuvi Ketle qonuniga 
bo‘ysunadi. Bu qonunga binoan belgining o‘rta variantlari chet 
variantlariga nisbatan ancha ko‘p uchraydi. 
(14-rasm).
Belgining qanchalik rivojlanganligini ifodalash uchun uning 
o‘rtacha miqdorini aniqlash lozim. Buning uchun har bir guruh- 
ning o ‘rtacha ko‘rsatkichi shu guruhning uchrash tezligiga 
ko‘paytiriladi va bu ko‘rsatkichlarning hammasini bir-biriga 
qo‘shib, so‘ngra variantlarning umumiy soniga bo‘linadi. O ‘rtacha 
arifmetik miqdorini aniqlash uchun quyidagi formuladan foy- 
dalaniladi.
M = ^
Bu yerda M — o‘rtacha miqdor, 6 — yig‘indi (summa) belgisi, 
n — umumiy variantlar soni, V — variant ko‘rsatkichi, p — o‘sha 
guruhning uchrash tezligi (chastota).
Variatsion egri chiziq grafik usulda ifodalanadi. Buning uchun 
absissalar o ‘qiga (gorizontal chiziq) guruhlar o‘rtacha ko‘rsatkichi 
(masalan, tana og‘irligini), ordinatalar o‘qiga esa (vertikal chiziq) 
har bir guruhning uchrash tezligi (chastota) joylashtirib chiqiladi. 
So‘ngra hamma nuqtalar chiziq bilan birlashtirilsa