Genetika akadem ik litsey o ‘quvchilari uchun darslik

1. Hayvonlar yuqori mahsuldor va konkret yashash muxitiga
yaxshi moslashgan b o ‘lishi lozim.
2. Hayvonlar mahsuldorligining sifat k o ‘rsatkichlarining ortishi-
ga (sutning yog‘liligi, g o ‘shtdor hayvonlarda g o ‘sht, yog‘, suyak
mutanosibligi, m o ‘yna va junning sifati va boshqalar) erishish.
3. Kam xarajat talab qiluvchi, tez k o ‘payuvchi zotlarni keltirib
chiqarish.
4. Kasalliklarga chidamliligini orttirish.
Duragaylash va individual tanlash
hayvonlar seleksiyasining 
asosiy metodlaridan hisoblanadi. Hayvonlarda nasl kam bo‘lgani 
uchun yalpi tanlash qo‘llanilmaydi.
Hayvonlar seleksiyasida 
inbriding
(qarindoshlar orasida) va 
autbriding
(begonalar orasida) duragaylash qo‘llaniladi.
Inbriding duragaylash natijasida 
gomozigotalik
ortib ketadi, 
chidamlilik va moslanuvchanlik kamayadi, bepushtlik ko‘payadi.
Shunday bo‘lishiga qaramasdan inbriding hayvonlar selek­
siyasida qo‘llaniladi.
Zot doirasida birnecha liniyalar ajratib olinadi va inbriding 
duragaylanadi. Keyin har xil liniyalar, hatto zotlar o ‘zaro duragay- 
lanadi.
Inbriding va autbridingni ketma-ket qo‘llash natijasida mash- 
xur seleksioner M. F. Ivanov cho‘chqalar va qo‘ylarning qimmatli 
zotlarini keltirib chiqardi. Hayvonlar seleksiyasida 
geterozis
ham 
keng qo‘llaniladi (broyler jo ‘jalarni olishda).
Poliploidiya
usuli hayvonlar seleksiyasida deyarli qo‘llanilmay- 
di. Istisno ravishda ipak qurtining poliploid duragaylarini olish 
akademik B. L. Astaurov tomonidan muvaffaqiyatli yo‘lga qo‘yil- 
ganligini takidlash lozim (ipak qurti partenogenez yo‘li bilan 
ko‘payadi).
Avvalgi mavzularda ba’zi hollarda turlararo duragaylash amal-

---

148
Genetika
ga oshirilishi, lekin ulardan olingan duragaylar bepusht bo ‘lishi 
ko‘rsatilgan edi. Masalan, ot bilan eshakni duragaylash (xachir), 
bir o‘rkachli tuya bilan ikki o‘rkachli tuyani duragaylash (nor), 
yakni yirik qoramol bilan duragaylash inson tomonidan qadim 
zamonlardan beri qo‘llanib kelinadi.
Ayrim hollarda uy hayvonlarini ularning yovvoyi ajdodlari 
bilan duragaylash ijobiy natija berishi mumkin. Masalan, mayin 
junli merinos qo‘ylarini yovvoyi arxar qo‘chqorlari bilan duragay­
lash natijasida mayda junli arxarmerinos qo‘ylar yaratildi. Yirik 
shoxli qoramolni o‘rkachli zebu bilan duragaylash natijasida sutdor 
qoramol olindi.
Hayvonlar seleksiyasida sun’iy urug‘lantirish (qimmatli belgi­
larga ega bo‘lgan erkak hayvonning spermasini urg‘ochi hayvon- 
ning jinsiy yo‘llariga kiritib otalantirish) va poliembrioniya (bitta 
zigotadan bir necha embrion hosil qilish va ularni bepusht urg‘ochi 
xayvon bachadoniga kiritib rivojlantirish).
Sun’iy urug‘lantirish va poliembrioniya usullarini mahsuldor 
hayvonlardan ko‘p nasl olishni tezlashtirishga imkon beradi.