Gazandadoshlar tuqimlasinin dorilik turlari, biologiyasi, ekologiyasi, xaliq xo’jaligidagi ahamiyati

2-rasm. Tikanli kovul - Capparis spinosa:1- guli va g’unchali novdasi 2-urug’li mevasi

Karamdoshlar-Brassicaceae oilasi

Bu oila vakillari yer yuzida nihoyatda keng tarqalgan bo’lib, oilaning 380 ta turkumi, 3200 dan ortiq turi mavjud. O’zbekistonda 5 ta turkumi, 193 turi o’sadi. Oila vakillari, asosan, bir, ikki, ko’p yillik o’t o’simliklar, ba’zan chala buta va buta shaklida Shimoliy Yarim sharning mo’tadil va sovuq iqlimli hududlarida o’suvchi o’simliklar orasida muhim o’rin egallaydi.

Bu oilaga xos belgi gullari butga o’xshaydi. Barglari oddiy, butun yoki qirqilgan, poyada navbatlashib joylashadi, yonbarglari bo’lmaydi. Gullari aktinomorf, ikki jinsli, gul kosachasi to’rtta, gultojibargi ham to’rtta. O’simliklar, asosan, hasharotlar yordamida changlanadi Changchisi - 6 ta: to’rttasi uzun, ikkitasi qisqa bo’ladi va lkki doirada joylashadi. Urug’chisi bitta, ikkita meva barglarining qo’shilib o’sishidan hosil bo’lgan. Mevasi, odatda, pastdan yuqoriga qarab ikkita pallaga bo’linadigan ko’p urug’li qo’zoq yoki bir urug’li chatnamaydigan yong’oqcha. Oilaning ekiladigan vakillari ko’pincha ildizmeva hosil qiladi. Ekib kelinayotgan sholg’om, karam (Brassica, rediska, turp Raphanus), o’sma (Isatis), xren (Armoracia) kabi turlari muhim sabzavot, moy, rang bo’yoq saqlovchi o’simliklar sifatida ishlatiladi. Yovvoyi holda o’suvchi jag’-jag’ (Capsella), chitir (Strigosella), momoqaltiroq (Alyssim), boltiriq (Cardaria), qatron (Crambe) kabi turlari bahor oylarida adir va tekisliklarda ko’p uchrab, muhim asal beruvchi o’simliklar hisoblanadi.

Karamdoshlarning xalq xo’jaligida ahamiyati nihoyatda katta. Ulardan turli maqsadlarda, jumladan, oziq-ovqat, yem - xashak, dori-darmon sifatida foydalaniladi.