Gaz va tabiiy gazlar

2-topshiriq. Molekulalarni nimalarga o‘xshatish mumkin? Nima uchun? 

 

3-topshiriq.  Quyidagi  ot  turkumiga  oid  so‘lardan  sifatlar  yasang.  Yasama 

sifatlar asosida gap tuzing. 

Gaz, birikma, bug‘, muz, suv, kimyo. 

 

4-topshiriq. Matn yuzasidan savollar tuzing. Savollar asosida matnni so‘zlab 

bering. 

 

 

Plastmassalar 

 

Bundan  yuz  yigirma  yilcha  avval  Amerika  firmalaridan  biri 

qimmatbaho  fil  suyagi  o‘rnini  bosa  oladigan  material  tayyorlashga  tanlov 

e’lon  qildi.  Tanlovda  ko‘p  ixtirochilar,  muhandislar  va  olimlar  ishtirok 

---

 

27 

etishdi.  Shular  orasida  Xayatt  degan  aka-uka  ixtirochilar  ham  bor  edi.  Ular 

ko‘pgina tajribalar o‘tkazib, nihoyat qovushoq, cho‘ziluvchan massa olishga 

muvaffaq  bo‘lishdi.  Bu  massaning  issiqlik  holatida  ishlanishi  xuddi  mum 

yoki  loydek  oson  edi.  Lekin  qurigan  loy  mo‘rt,  mum  esa  yumshoq  bo‘ladi. 

Bu massa esa quriganda pishiq modda – selluloidga aylanardi. Egiluvchanlik 

xususiyatiga  ega  bo‘lgan  har  qanday  shaklga  kira  oladigan  materiallarning 

dastlabkilaridan biri shunday kashf etilgan edi. 

Kimyogarlar  daraxt  yelimiga  o‘xshash  ko‘pgina  sun’iy  smolalarni 

kashf  etishadi.  Bu  smolalar  inson  uchun  zarur  xususiyatlarga  ega  edi. 

Qizdirilganda  yumshab,  osonlikcha  tegishli  shaklga  kiradigan  barcha  sun’iy 

materiallar  plastik  massalar  –  plastmassalar  deb  ataladi.  Plastmassa  sintetik 

materiallardan  biridir.  Plastmassa  o‘zining  asosi  bo‘lgan  polimer  tufayli 

qoliplangan shaklini yaxshi saqlaydi. 

Olimlar  nihoyatda  g‘aroyib  xususiyatli  plastmassa  kashf  etmoqdalar. 

Ba’zi  plastmassalar  eng  yaxshi  po‘latdan  ham  mustahkamroq,  ba’zilari 

rezinadan ham egiluvchan, yana ba’zilari bulardan ham tiniq, lekin sinmaydi. 

Yuqori  haroratlarga  chidaydigan  plastmassa  ham,  po‘kakdan  100  marta 

yengilroq bo‘lgan plastmassa ham bor. 

Barcha  plastmassalar  nam  va  kuchli  kislotalarga  chidamli  bo‘ladi, 

zanglamaydi  va  chirimaydi.  Ular  arzon  xomashyolardan  tayyorlanadi. 

Plastmassalar  yog‘och,  metall,  shisha  o‘rnida  ishlatiladi.  Ajoyib 

xususiyatlarga  ega  bo‘lganligi  tufayli  ular  sanoat,  qurilish,  qishloq  xo‘jaligi 

va tibbiyotda keng qo‘llaniladi. 

 

1-topshiriq. Matnni o‘qing. Tayanch so‘z va so‘z birikmalarini eslab qoling: 

egiluvchanlik, smola, plastik massa, sintetik material, polimer, plastmassa. 

 

2-topshiriq. Quyidagi savollarga javob bering: 

1.  Kundalik  turmushda  plastmassadan  tayyorlangan  qanday  buyumlardan 

foydalanasiz? 

2.  Dastlab plastmassalar nimalardan olingan? 

3.  Plastmassalar qanday xususiyatlarga ega?  

4.   Hozirgi kunda qanday plastmassalar kashf qilinmoqda?