Gaz va tabiiy gazlar

2-topshiriq. Matnni rus tiliga tarjima qiling. 

 

3-topshiriq.  Yuqorida  berilgan  tayanch  so‘z  va  birikmalaridan  foydalanib, 

matnning mazmunini so‘zlab bering. 

 

4-topshiriq. Matndan sifatlarni aniqlang. 

 

 

 

Polimerlar  

 

Polimerlar 

tabiatda 

har 

qadamda 

uchraydi. 

Ular 

har 

bir 

mikroorganizm, o‘simlik va hayvonlarning muhim qismi hisoblanadi. Odam 

organizmini  tashkil  etgan  moddalar  orasida  ham  polimerlar  kam  emas. 

Mushak  to‘qimalari,  teri  va  soch  ham  polimerlardir.  Bu  polimerlar 

organizmning  hayot faoliyati natijasida hosil bo‘lgan. 

Polimerlar tabiiy va sun’iy polimerlarga bo‘linadi.  

Yaqin  vaqtlargacha  polimerlar  faqat  tabiatda  hosil  bo‘lgan.  Endilikda 

esa odam ularning sirini bilib oldi. Polimerlar oddiy molekulalar guruhlari  – 

monomerlardan  tashkil  topgan  molekulalar  zanjiridan  iborat  ekanligi 

aniqlandi.  Bu  xilda  tuzilgan  monomer  guruhlari  ko‘p  marta  takrorlangan 

bo‘ladi. Monomerlar gazsimon,  suyuq va qattiq holatda bo‘ladi. 

Uzun 

molekula-zanjirlarining 

bir-biri 

bilan 

turlicha 

birikuvi 

moddalarga  puxtalik,  egiluvchanlik,  qayishqoqlik  va  nafislik  bag‘ishlaydi. 

Ba’zi  polimerlarning  plastmassalar  deb  atalishi  ham  bejiz  emas.  Agar 

zanjirchalar  bir  yo‘nalishdagi  chiziq  bo‘ylab  o‘rnashgan  bo‘lsa,  puxta  va 

egiluvchan  modda  hosil  bo‘ladi.  Agar  ular  koptoksimon  bo‘lib  joylashgan 

bo‘lsa, rezina xossasiga ega bo‘lgan modda hosil bo‘ladi. 

---

 

15 

Agar  zanjirchaga  yana  bir  molekulalar  guruhi  qo‘shilsa,  polimerda 

yangi  xossalar  paydo  bo‘ladi.  Shunisi  qiziqki,  agar  ayni  bir  guruh 

zanjirchaning  turli  joyiga  qo‘shilsa,  har  gal  yangi  modda  hosil  bo‘ladi. 

Olimlar bu sirni bilib olib, bir necha o‘n moddalardan o‘n minglab polimerlar 

olish usullarini ishlab chiqadilar. 

Po‘latdek mustahkam, asl metallardek chidamli, rezinadek egiluvchan, 

paxtadek  yumshoq  bo‘lgan  polimerlar  dastgoh  va  samolyotlarda  metall 

o‘rnida ishlatilmoqda, ko‘pgina qurilish materiallari o‘rnini bosmoqda, paxta, 

jun, ipak bilan muvaffaqiyatli raqobatlashmoqda. 

 

1-topshiriq. Tayanch so‘zlarni ko‘chirib yozing: polimer, egiluvchanlik, 

qayishqoqlik, rezina, monomer, molekular zanjiri.