Gaz va tabiiy gazlar

2-topshiriq. Matnni rus tiliga tarjima qiling. 

 

3-topshiriq.  Yuqorida  berilgan  tayanch  so‘z  va  birikmalardan  foydalanib 

matnning mazmunini so‘zlab bering. 

 

4-topshiriq. Matnni o‘qing. Notanish so‘zlarning ma’nosini lug‘atdan toping 

va tarjimasi bilan daftaringizga yozing. 

 

 

Sintetik materiallar 

 

Har  qanday  o‘simlikda  ajoyib  o‘zgarishlar  sodir  bo‘ladi.  O‘simlik 

havo va tuproqdan oddiy moddalarni olib, ulardan murakkab moddalar hosil 

qiladi.  Olimlar  ham  ko‘pgina  oddiy  moddalar  molekulalaridan  xuddi 

g‘ishtdan bino qurgandek yangi materiallar “qurishni” o‘rganib oldilar. 

“Qurilish”  barcha  qonun-qoidalarga  muvofiq  o‘tkaziladi.  Avval 

bunday materialning loyihasi tuziladi va uning bo‘lajak xossalari aniqlanadi. 

Keyin  bunday  materialni  hosil  qilish  mumkin  bo‘lgan  modda  tanlanadi. 

Nihoyat bir xil moddadan kimyoviy reasiyalar yordamida zarur material hosil 

qilinadi. 

Reaksiya  jarayonida  oddiy  molekulalarning  murakkab  molekulalarga 

birikishi  sodir  bo‘ladi.    Molekulalarning  bunday  birikishini  kimyogarlar 

“sintez”  deb  ataydilar.  Sintez  natijasida  hosil  bo‘lgan  modda  esa  sintetik 

modda  deyiladi.  Bir  xil  g‘ishtdan  turlicha  bino  qurish  mumkin.  Oddiy 

molekulalardan ham tabiatda ma’lum bo‘lmagan murakkab moddalar yasash 

mumkin. 

Planetamiz  milliard  yillardan  beri  mavjud.  Tabiat  esa  shuncha  vaqt 

mobaynida hammasi bo‘lib bir necha xil tola (ipak, jun, paxta, zig‘ir tolasi) 

va  atigi  bir  xil  elastik  material  –  kauchukni  bergan,  xolos.  Kimyogarlar  bir 

---

 

14 

necha  o‘n  yil  ichida  o‘nlab  sintetik  tolalar  va  50  ga  yaqin  sintetik  kauchuk 

turini  kashf  qildilar.  Bo‘yoq,  plastmassa,  rezina,  dorilar,  sintetik  mo‘yna  va 

tolalar  sintetik  materiallardir.  Bular,  yuqorida  aytganimizdek,  aviasozlarga, 

raketa konstruktorlariga, kemasozlarga, quruvchilarga juda qo‘l keladi. 

 

1-topshiriq.  Quyidagi  tayanch  so‘z  va  iboralarni  ko‘chirib  yozing  va  eslab 

qoling:  murakkab  moddalar,  molekula,  sintez,  sintetik  modda,  kauchuk, 

bo‘yoq, plastmassa, rezina, sintetik mo‘yna.