Ğayratdin Òtemuratov òmiri Dòretiwshiligi hàm islegen miynetleri

Jobasi:

1. 
   Ğayratdin Òtemuratov òmiri
   
2. 
   Dòretiwshiligi hàm islegen miynetleri
   
3. 
   Baqsishiliq jònelisi
   

1. 
   Ğayratdin Òtemuratov òmiri
   

Òzbekiston xaliq baqsisi Ğayratdin Òtemuratov 1958-jili 27-aprelde Kegeyli rayoniniñ hàzirgi Xabiybullaev awil puqaralar jiyininda diyxan shañaraģinda tuwiladi. 1976-jili Nòkis kòrkem-òner bilim jurtiniñ xaliq sazlar àsbaplari bòlimine oqiwģa kiredi. Rubab klasi boyinsha Qaraqalpaqstanģa miyneti sińgen artist Maxsetulla Kamalovtan bilim aladi. Sol waqitlari Qaraqalpaqstan xaliq baqsisi, Berdaq atindaģi màmleketlik siyliqtiñ laureati G. Tilewmuratov jaslardiñ “Alamoynaq” duwtar shertiw uqibin sinap kòrip, qosimsha sabaq retinde oqitatuģin bolģan. Ğayratdin Òtemuratov òziniñ talapshañliģi, sheberligi, menen qosiqlar atqarip ùyrene baslaģan. Ğayratdin Òtemuratov 1980-jili oktyabr ayinan baslap “ Muxalles” duwtarshilar ansambline jumisqa qabillaydi. Ğayratdin Òtemuratov bul jerde kòplegen jasi ùlken tàjiriybeli baqsi sàzendeler menen birge islesiw baxtina miyasar boldi. Olardan À. Tariyxov, U. Sadikov, S. Sadikov, Q. Esjanov, T. Qurbanov, J.Sirimbetov menen ustaz-shàkirt sipatinda iyinles bolip jumis alip baradi. 1982-jili oqiwin tabisli tamamlaģannan keyin “Muxalles” ansamblinde turaqli, jumis islep qaladi. Ğayratdin Òtemuratov bul ansamblde islep jùrip òziniñ repertuarinda bayitadi. Ansambl menen birgelikte Tatarstan, Daģistan hàm Tashkentte bir neshe màrtebe òtkerilgen màdeniyat hàm àdebiyat kùnlerinde qatnasadi. Bul festivallarģa belsendliligi ushin Òzbekiston Respublikasi màdeniyat ministirligi tàrepinen hùrmet jarliģi menen siyliqlanadi.

1992-jili ģarezsizligimizdiñ sharapati menen Nòkis kòrkem-òner bilim jurtinda “Milliy muzika” bòlimi ashiladi. Kòrkem-òner tarawinda tinimsiz izleniwde kiyatirģan bul insan, sol jerde qosimsha jumis alip baradi. 1998-jili Ğayratdin Òtemuratov ùlken isenim bildirilip, ol “Muxalles” duwtarshilar ansambline kòrkemlik jaqtan basshi etip saylanadi. 2007-jili Turkmenistan Respublikasiniñ Ashqabad qalasinda òtkerilgen “Milliy folklor hàm teatr òneri” festivalina òziniñ bay repertuarlari menen qatnasadi. Sonday-aq, 2010-jili YUNESCOniñ materialliq emes màdeniy miyraslardi dizimge aliw ekspediciyasina aģza boladi hàm Franciyaniñ Òzbekistandaģi elshixanasinda bolip òtken, ekspediciya dàwirinde jazip alinģan qosiqlari bar, kompakt disktiñ prezentaciyasina arnalģan koncertke qatnasadi. 2012-jili Astana qalasinda bolip òtken “Qorqit saz” xaliq araliq tarawina tòreshi aģzasi sipatinda qatnasqan, ol sol jildiñ òzinde YUNESCOniñ materialliq emes màdeniy miyraslardi ùyreniwi boyinsha Tashkent qalasinda òtkerilgen seminarda belsendliligi ushin sertifikat penen siyliqlanadi. Bunday koncertlerden tisqari Ğayratdin Òtemuratov milliy saz hàm qosiqlarimizdi xaliq arasina ele de

tereñ siñdiriwshi basli waziypasi dep biledi. Buniñ misalin Qaraqalpaqstan televideniyasi arqali efirge berilip barilģan. “Saz ùyreniw mektebi”, “Baqsilar lapizi”, “ Dàsme dàs” kòrsetiwleriniñ baslawshisi bolip, baqsishiliq jolindaģi kòplegen maģliwmatlardi xaliqqa jetkerip otirģanin kòremiz.

2. 
   Dòretiwshiligi hàm islegen miynetleri
   

Xalqimizdiñ dàstanlariniñ uzaq òmir sùriwi ushin olardi ele de keleshek àwladqa toliq jetkerip beriw maqsetinde Qaraqalpaqstan teleradio komponiyasi menen birgelikte sawap islerin dawam ettirmekte. Xaliq dàstani “Ģarip ashiq” hàm basqa da dàstanlardi “Ulli ziban” kòrsetiwi ne toliq jazdirip televideniyeniñ arxivin fondin bayitiwģa ùles qospaqta.
Ğayratdin Òtemuratov 2016-jili “Duwtar zawqi” hàm “ Kewil nalasi” degen eki taza nama dòrteken.
Baqsishiliq ònerinde saz namalardiñ qàliplesiwine , xalqimiz miyrasin bizge shekem jetip keliwinde ayriqsha xizmet kòrsetip kelgen. Ğayratdin Òtemuratovtiñ miynetleri hùkimetimiz tàrepinen joqari bahalanip, 2007-jil “ Òzbekistan xaliq baqsisi” hùrmetli ataģi berildi.
Ğayratdin Òtemuratov shàkirtleri:
Ğayratdin Òtemuratov òz miyneti jolinda bir qatar shàkirtlerdi de tayarlap shiģarģan. Olardan: A. Erejepov, Qaraqalpaqstan xaliq baqsisi Z.Sharipova, Qaraqalpaqstan xaliq bilimlendiriw aģlasi U. Orinbaeva, Zulfiya atindaģi màmleketlik siyliqtiñ laureati G. Aqimbetova, kòplegen tañlawlarda jeñimpazlar Z. Arzimbetova, H. Elmiratov, M. Àyekeev, Z. Ibragimova, O. Otambetov, G. Bekturģanova.
Qaraqalpaq xaliq jirshilariniñ ishinde duwtar shertip, qosiq aytatuģin òner iyesin baqsi dep ataģan. “Sòz jetpegen jerge saz jetedi”,- degen xalqimizda àjayip gàp bar. Al, usi gàptiñ mànis-mazmunina tereñrek nàzer taslaytuģin bolsaq, qara sòz benen aytilģan sòz insan qàlbine belgili bir waqit saqlanip turatuģin bolsa, al, saz, irģaq, nama menen aytilģan hàr qanday sòz insan qàlbinde bir òmir saqlanip tursa tààjip emes. Baqsilar atqarģan repertuarlar arqali qaraqalpaq xalqiniñ turmisi, ul-qizlardiñ er-jùrekligi, muhabbatqa sadiqliģi hàm xaliqtiñ watanģa pidayliliģi bizlerge shekem jetip kelgen.
Qaraqalpaq baqsilar bul ònerdi sol dàwirdegi qoñsilas xaliqlardiñ repertuarlari menen almasip, bayitip, rawajlandirip barģan. Qaraqalpaq xalqinda Aqimbet, Muwsa, Edenbay qusaģan ataqli, bàlent lapiz iyeleri baqsishiliq òneri keñ tarqalģan. Qaraqalpaq xalqi kòp izleniwler arqasinda eski Xorezm màdeniyatin hàr tàrepleme ùyrenip, nàtiyjede “Ğarip Ashiq”, “Yusup Axmet”, “Gòruģli” siyaqli dàstanlardaģi tùrli bòlimleri biziñ baqsilarimizdiñ repertuarinan ùlken orin alģan. Jàne de qaraqalpaq xalqi arasinda baqsilardiñ dòretiwshilik jollariniñ ele de hàwij alip, rawajlaniwinda ata-babalardan qalģan, “ Bir dàstandi toliq atqarip bilmegen baqsi, baqsi emes”, sonday-aq, “Àlishbay”, “ Muwsa sen yari” namalarin atqarip bilmegen baqsi baqsi esaplanbaydi,- degen sòzleri usi kùnge deyin jetip kelip, qolina alamoynaq duwtar àsbabin uslaģan atqariwshiniñ juwapkershiligin anaģurlim asirģan desek qàtelespeymiz. Baqsilar, jirawlar siyaqli dàstan aytiwdan aldin kirispe termelerin aytqan. Usi gàpimizdiñ ayqin dàliyli retinde aytatuģin bolsaq, XIX àsirdegi qaraqalpaq klassik shayiri Àjiniyaz Qosibay uliniñ “Bozataw” atli tariyxiy poemasi baqsilardiñ kirispe termeleri arasinan ùlken orin iyelegen.
3. Baqsishiliq jònelisi

Qaraqalpaq baqsishiliq kòrkem-òneriniñ rawajlaniwinda Aqimbet baqsi, Edenbay baqsi, Sùyew baqsi hàm Aralli òzbek baqsilari òzleriniñ salmaqli ùlesin qosip, hàr biriniñ atqariw joli payda bolip, tariyxta iz qaldirģan.

Qaraqalpaq xali jjirshilariniñ ishinde baqsishiliq òneriniñ òsiwinde, qoñsilas tuwisqan xaliqlardiñda àhmiyeti ulli. Qaraqalpaqlar Xorezm àtirapinda kòship kelgennen keyin, qoñsilas xaliqlardiñ kùn kòrisin hàr tàrepleme ùyrenedi. Qaraqalpaq baqsishiliq òneriniñ biyik shiñlarģa jetiwinde, repertuarlariniñ kòbeyiwinde, qoñsi xaliq tùrkmen baqsilariniñ, yaģniy, Sùyew baqsiniñ tàsiri oģada ùlken. Sùyew baqsi òz zamanniñ kòrnekli, ataqli, tàkirarlanbas lapiz iyesi bolip, ol Xorezmde jasaģan, Sùyew baqsi tùrkmenlerdiñ shawdir ruining bozashi tiyresiniñ kòmmeshi Seytnazar màkaninda tuwilip, òmir sùrgen Qaraqalpaqlarda ùlken toylarģa Sùyew baqsini shaqirtip, ayttiriw dàstur bolģan. Solay etip, Sùyew baqsi qaraqalpaqlarģa da kòp xizmet kòrsetken. Sùyew baqsiniñ qaraqalpaqtan da shàkirtleri bolģan. Atap aytsaq, Japaq baqsi Sùyew baqsiniñ namalarin ùyrenip, òzlestirip, qaraqalpaq muzika màdeniyatin bayitqan. Añizlarģa qaraģanda, Sùyew baqsi Muwsa baqsi menen zamanlas bolip, ekewi toylarda, ùlken qurlarda ùlken mushayra òtkerip, xaliqqa ruwxiy aziq bergen. Bunday mushayrada Sùyew baqsi balaman hàm girjek àsbaplari menen qosilip, òz qosiqlarin xaliqqa inam etken.
Qaraqalpaq muzika tariyxinda baqsishiliq mektebi usi dàwirge shekem ekige- Muwsa hàm Sùyew bolip bòlinip kelgen. Biraq, soñģi jillarģa kelip 4 toparģa bòliwge tuwra keldi. Bular Aqimbet, Ğàripniyaz, Arzi, Qulim mektepleri bolip, hàr qaysisi òzleriniñ ayriqsha atqariw jolina, sheberliklerine iye bolip, mektepler dùzgen.
Qaraqalpaqlar menen òzbek xalqi kòp àsirlerden berli tàģdirles bolģan. Aralli òzbek baqsilari Àmiwdaryaniñ ayaģindaģi jaylasqan hàm “aralli” dep atalģan. Olar Xorezm òzbekleri menen qarim-qatnasta bolip, repertuar almasip turģan. Aralli òzbek baqsilardiñ ustazi Sùyew baqsi desedi. Eshpay, Arash, Ğàripniyaz usaģan Xorezm òzbekleriniñ ataqli baqsilari Sùyewdiñ zamaninda jasap òtken. Soñģi dàwirlerde garmon, rubap àsbaplari payda bolip, dàstan atqariwshilariniñ ornina qisqa qosiq aytiwshilari kòbeygen. Qaraqalpaq baqsilarina usap, Aralli òzbeklerdiñ baqsilari da duwtar asbabi menen qosiq aytqan. Olardiñ da qaraqalpaqlarģa usap, duwtardan basqa qobiz àsbabi bolģan. Aralli òzbek, tùrkmen hàm qaraqalpaq baqsilari hàr tàrepleme bir-biri menen jaqin bolģan, sonliqtanda, olardiñ repertuarlari bir-biri menen almasip, namalari da aralasip ketken. Kòpshilik namalar tùrkmen, òzbek hàm qaraqalpaq baqsilarinda birdey ortaq. Olardiñ namalariniñ birdey hàm aytiw jollariniñ uqsas bolģanliģiniñ birden-bir sebebi, olardiñ bir ustazda tàlim alģanliģinda. Màselen, Aralli òzbeklerdiñ kòpshilik baqsilari tùrkmen baqsisi Sùyew baqsiģa shàkirt tùsken. Sùyew baqsi shàkirtlerinen òzbek Àdilbay baqsi, oniñ shàkirti Orinbay baqsi, keyin ala Jañabay baqsi, jàne de Aralli òzbeklerdiñ belgili baqsilarinan Qulim, Alliyar, Gùrbek, Àdilbay, Jañabay, Orinbay bulardiñ kòpshiligi Sùyew baqsiniñ ònerin dawam etiwshi baqsilar bolģan.

Paydalanilģan àdebiyat hàm internet-saytlar:

1. 
   Qaraqalpaq muzika tariyxi A. Nadirova
   
2. 
   Uz.m.wikipedia.org
   
3. 
   Darakchi.uz