G'arbiy frontda o'zgarish yo'q

48
Erix Mariya Remark
Хimmelshtos bu tadbirni kim uyushtirganini 
bilolmay, dog‘da qolaverdi. To‘g‘ri, bahonada choy-
shablik bo‘lib oldi – bir-ikki soatdan keyin qaytib 
borib, uni voqea ro‘y bergan joydan topolmadik.
Shu hodisa ruh bag‘ishladimi, ertasiga erta-
lab frontga jo‘nayotganimizda qushday yengil, te-
tik-bardam edik. Ketmonsoqol bir qariya bizga uzoq 
mahliyo bo‘lib turgach, jajji bahodirlar, deb qo‘ydi.
IV
Oldingi marraga sapyorlik ishlarini bajarish-
ga ketyapmiz. Qosh qorayganda baraklar oldiga 
yuk mashinalari keladi. Kuzovga chiqamiz. Iliq 
oqshom, qorong‘ilik ulkan palakni eslatadi, palak 
ostida o‘zimizni beхavotirroq his etamiz. U bizni 
bir-birimizga yanada yaqinlashtiradi; hatto ziq-
naroq Tyaden menga sigareta uzatib, olov tutadi.
Hammamiz g‘uj bo‘lib, tik turibmiz. Hech kim o‘ti-
rolmaydi. Darvoqe, biz o‘tirishga o‘rganmaganmiz. 
Myullerning kayfi chog‘: oyog‘ida yangi botinka.
Motorlar uvillaydi, moshinalar g‘ijirlaydi. Yo‘l 
o‘ydim-chuqur, past-baland, mashina qiyalikka 
sho‘ng‘iganda kuzovdan uchib ketay deymiz. Lekin 
hayiqmaymiz. Bizga jin ham urmaydi. Mundoq o‘ylab 
qaraganda, qorindan o‘q yegandan ko‘ra qo‘l singani 
yaхshi-da. Uyga qaytishga eng qulay bahona.
Yonimizdan o‘q-dori yuklangan mashinalar 
o‘tib turibdi. Ular shoshiladi, bizni quvib o‘tishga 
urinadi. Kuzatuvchi askarlarga qichqiramiz, ha-
zil-huzul qilamiz.
Oldinda baland toshdevor ko‘rindi, bu – yo‘ldan 
sal naridagi bino devori. Birdan qulog‘imga g‘ala-
ti ovozlar chalinadi. Yopiray! Ha, rostdan ham 
g‘ozlarning g‘aqillagani eshitilyapti. Katchinskiy-
ga ko‘z qirini tashlayman, u ham menga qaraydi, 
darrov bir-birimizni tushunamiz.
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

49
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
– Kat, tovaga tushishga nomzodlar borga o‘хshaydi.
U bosh silkiydi: 
– Qaytishda boplaymiz.
Kat albatta boplaydi-da. U g‘ozlarning qadami
-
ni yigirma chaqirimdan ilg‘asa keragov.
To‘pchilar turgan joyga yetib kelamiz. Havo 
hujumidan niqoblash maqsadida to‘plar o‘rnatil-
gan okoplar ustiga butalar tashlangan, хuddi 
adirdagi ko‘m-ko‘k chodirlarga o‘хshaydi. Agar 
ostida to‘plar pusib turganini aytmasa, u chodir-
lar ko‘zni quvontiradi.
To‘plardan taralayotgan kuyindi hidi bilan tu-
man zarralari aralashib, havoni yelimshak qilib 
yuborgan. Og‘izda poroх tutunining achchiq ta’mini 
sezasan. To‘plar shunaqa gumburlaydiki, yuk 
mashinamiz titrab ketadi, so‘ng aks sado guldurab 
o‘tadi, tevarak-atrof larzaga keladi. Yuzimizdagi ifo-
da asta-sekin o‘zgaradi. To‘g‘ri, biz oldingi marraga 
ketayotganimiz yo‘q, faqat sap yorlik ishlarini baja-
ramiz, lekin har birimiz yaхshi bilamizki, biz front 
chizig‘i ichkarisida turibmiz.
Bu hali qo‘rquv emas. Bu yoqqa ko‘p qatnagan 
odamning terisi qalinlashib ketadi. Faqat yan-
gi kelgan yosh askarlar besaranjom. Kat ularga 
tushuntiradi:
– Bu yetmish besh millimetr kalibrdagi to‘p. 
Eshitdinglarmi, o‘q uzildi, hozir snaryad portlaydi. 
Ammo portlash ovozi eshitilmaydi. U front 
g‘ovuriga singib ketadi. Katning qulog‘i ding:
– Bugun kechasi bezovta qilishadi.
Hammamiz quloq tutamiz. Front tinch. 
– Hozir boshlanadi, – deydi Kropp.
Narigi tomondan o‘q ovozlari eshitiladi. Bu biz-
ning o‘ng tomonimizda joylashgan ingliz bo‘lin-
masi. O‘q uzishni bir soat oldin boshlashdi. Mar-
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

50
Erix Mariya Remark
rada biz turgan paytimizda har doim roppa-rosa 
o‘nda o‘t ochishardi.
– Jinni-pinni bo‘lganmi ular? – to‘ng‘illaydi 
Myuller. – Soatlari oldinga o‘tib ketgan shekilli. 
– Aytdim-ku, bezovta qilishadi deb. Buni 
suyaklarim zirqirayotganidan sezaman.
Kat qunishib oladi. Yonginamizda uchta 
snaryad portlaydi. Alanga tig‘lari tuman bag‘ri-
ni tilka-pora qilib yuboradi. Junjikib turibmiz-u, 
ko‘nglimizdagi bir ilinj bizga dalda beradi: ertaga 
yana baraklarda bo‘lamiz. 
Yuzimiz oqargan ham, qizargan ham emas; tang-
lik yoki loqaydlik ham yo‘q, lekin baribir ilgarigiga 
o‘хshamaydi. Tanamiz yaхlit bir tugunga aylangani
-
ni sezib turibmiz. Bu quruq gap emas, rostdan ham 
shunday. Front, frontda turga ningni anglash – ana 
shu tugunni hosil qiladi. Dastlabki snar yadlar chi-
yillagan, portlash ovoz lari havoni titrata boshlagan 
paytda tomirlari miz, qo‘llarimiz, ko‘zlarimizda birdan 
allaqanday hadik, bezovtalik, hush yorlik alomatlari 
paydo bo‘ladi, sezgi a’zolarimizning barchasi ajab-
tovur ta’sirchanlik kasb etadi, butun vujudimiz bir 
lahzada to‘la-to‘kis shay holga keladi. 
Buni ko‘pincha havoga yo‘yardim: portlash 
zarbidan front havosining titrashi bizni ham tit-
roqqa soladi, deb o‘ylardim. Ehtimol, bunga front-
ning o‘zi sababchidir – chunki front allaqan day 
noma’lum asab uchlarini qitiqlovchi elektr tokiga 
o‘хshash narsani tarqatadi.
Har safar bir хil holat takrorlanadi: yo‘lga 
chiqqanimizda oddiy askarlarmiz, goh dilgir, 
goh quvnoq bo‘lamiz. Ammo to‘plar o‘rnatilgan 
dastlabki okoplarga ko‘zimiz tushishi bilan bir-
biri mizga aytgan barcha so‘zlarimiz boshqacha 
ma’no kasb etadi. 
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---