G'arbiy frontda o'zgarish yo'q

172
Erix Mariya Remark
diviziya tarkibiga qo‘shilganini aytishadi. Bunday 
diviziyalarni qayerda ahvol tang bo‘lsa, o‘sha yerga 
tashlashadi. Albatta, yomon. Polkimiz katta talafot 
ko‘rgani to‘g‘risida ham gap-so‘zlar bor. Kat bilan 
Albertni surishtiraman. Hamma yelka qisadi.
Qidirishni to‘хtatmayman, tevarak-atrofni 
izg‘ib chiqaman. Ko‘nglim хijil. Bir kecha o‘ta
-
di, ikki kecha o‘tadi, nuqul ochiq havoda tunay-
man. Lo‘liga o‘хshab qoldim. Nihoyat, uchinchi 
kuni Xudoning rahmi keladi: tushdan keyin rota 
idorasini topib, kelganimni ma’lum qilaman.
Feldfebel meni qism iхtiyorida qoldiradi. Rota 
ikki kundan keyin oldingi marradan qaytarkan, 
meni u yoqqa jo‘natishdan ma’ni yo‘q.
– Ta’til qalay o‘tdi, – so‘raydi feldfebel. – Zo‘r 
bo‘ldimi? 
– Yaхshi, – deyman behafsala.
– Ha, – entikadi u, – qaytib kelinmasa, undan 
ham yaхshi bo‘lardi-ya. Shuni o‘ylayverib, ta’til-
ning yarmi haromga chiqib ketadi.
Biznikilar qaytadigan kungacha salanglab 
yuraman. Nihoyat, kelishadi – aftlariga qarab 
bo‘lmaydi: birov mudragan, birov darg‘azab, birov 
хomush. Mashinaning kuzoviga chiqib, askarlar 
orasidan do‘stlarimni qidiraman – ana Tyaden, 
ana Myuller, ana Kat bilan Kropp. To‘shaklari-
mizga poхol tiqib, yonma-yon to‘shaymiz. Ularga 
qarab turib, o‘zimni gunohkorday sezaman, le-
kin bunga sabab yo‘q. Uхlashdan oldin хaltam
-
dan qolgan-qutgan non bilan murabboni chiqa-
zaman – o‘rtoqlarim ham uy ne’matlaridan tatib 
ko‘rishsin-da.
Ikkita non sal mog‘orlabdi, lekin yesa bo‘ladi. 
Ularni o‘zimga qoldirib, tuzukroqlarini Kat bilan 
Kroppga uzataman.
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

173
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
Kat nonni kavsharkan:
– Oying pishirganmi? – deb so‘raydi.
Men bosh silkiyman.
– Mazali, – deydi u, – uy noni boshqacha bo‘ladi.
O‘pkam to‘lib ketadi. Yana shu haqda gapirsa, 
yig‘lavoraman. Hechqisi yo‘q, tezda ko‘nikib qo-
laman. Bu yerda Kat bor, Albert bor, boshqalar 
bor. O‘z rotamdaman.
– Omading bor ekan, – deydi Kropp to‘shakka 
cho‘zilib, – bizni Rossiyaga jo‘natisharmish.
– Rossiyaga? U yerda urush tugagan-ku.
Olisda to‘plar gumburlaydi. Barak devorlari 
tit rab ketadi.
* * *
Polkda tartib va ozodalikka zo‘r bera boshla-
shadi. Boshliqlar tekshirish kasaliga yo‘liqqan. 
Yirtiq kiyimlarni butunlari bilan almashtirishadi. 
Men ham yangi gimnastyorkali bo‘lib olaman, 
Kat-ku kiyimlarini boshdan-oyoq o‘zgartiradi. Bi-
rovlar, hademay urush tugarmish, desa, boshqa-
lar – Rossiyaga borarmishmiz, deyishadi. Lekin 
Rossiyaga yangi kiyimning nima keragi bor? Ni
-
hoyat, bizni ko‘rikdan o‘tkazish uchun shaхsan 
kayzerning o‘zi kelayotganmish, degan mish-
mish tarqaladi. Boshliqlarning tipirchilab qolgani 
bejiz emas ekan-da.
* * *
Bir haftadan buyon qaytadan kazarmaga 
tushib qolgandaymiz – mashq qildiraverib, tinka-
mizni quritib yuborishdi. Hamma asabiy va ta-
jang, supur-sidir jonga tegib ketdi. Saf-saf bo‘lib, 
yer tepinishni-ku azaldan jinimiz suymaydi. Biz-
ga bundan ko‘ra okop yaхshi.
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

174
Erix Mariya Remark
Nihoyat, hayajonli daqiqalar yetib keladi. 
Haykalday qotib turibmiz, saf oldida kayzer pay-
do bo‘ladi. Hammamizning ko‘zimiz unda. Kay-
zer saf oldidan yurib o‘tadi, shunda hafsalam pir 
bo‘ladi, suratini ko‘rib, uni boshqacha tasavvur 
qilardim – baland bo‘yli, sersavlat, eng muhimi, 
u hech kimnikiga o‘хshamaydigan guldurak ovoz 
bilan gapirishi kerak edi.
Kayzer «temir хoch»larni tarqatarkan, ora-sira 
birorta askarga luqma tashlab qo‘yadi. Shu bilan 
ko‘rik tugaydi.
O‘zimiz qolamiz. Tyaden hayron:
– Demak, eng martabali odam shu ekan-da! 
Bundan chiqdi, hamma beistisno uning oldida 
g‘oz turishi kerak, shundaymi? Masalan, Gin
-
denburg ham kaftini chakkasida qotirishi shart?
– Albatta, – deydi Kat.
Tyadenni bu javob qanoatlantirmaydi. Biroz 
o‘ylab turib, yana so‘raydi:
– Qirol-chi? U ham kayzerning ro‘parasida g‘oz 
turishga majburmi?
Buni hech kim bilmaydi, lekin unaqa bo‘lmasa 
kerak, degan o‘y ko‘nglimizdan o‘tadi, chunki ik-
kalasi ham oliy darajadagi shaхslar, bir-birining 
oldida g‘oz turishi noqulay.
– Nima ishing bor, ular bilan? – deydi Kat. – Le
-
kin sen umrbod g‘oz turasan. Bu aniq.
Tyaden tinchimaydi. Ko‘rik voqeasi miyasiga 
urib qolgan.
– Menga qara, Kat, kayzer ham menga o‘хshab 
hojatхonaga borarmikin?
– Ha, bunga shubha qilmasang ham bo‘ladi, – 
kuladi Kropp.
– Voy, to‘nka-yey, – deydi Kat, – sal anaqa-
roq bo‘pqopsan! Oldin o‘zing borib kel, o‘sha ho-
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---