Gapdagi til birliklarini sintaksemalarga ajratib tahlil qilish

Journal of Advanced Research and Stability
Volume: 02 Issue: 03 | 2022
ISSN: 2181-2608 
www.sciencebox.uz/ 
229 
ifodalovchi unsurlar) kabilarga e‟tibor qaratiladi [3]. 
Mazkur kategorial sintaktik-semantik belgilar tahlili asosida nokategorial belgilarni aniqlash 
imkoniyati ham paydo boladi. Gap tahliliga bunday yondashuv sintaktik qatlamda elementar 
birliklarning quyidagi xususiyatlarini oydinlashtirish imkonini beradi: 
Birinchidan, gap qurulmasidagina sintaktik birikmalarning mazmuniy va shakliy xususiyatlarini 
o„rganish; 
Ikkinchidan, kesimni diffirensial sintaktik hamda sinitaktik-semantik belgilari asosida tasniflash; 
Uchinchidan, gapdagi unsurlarni sintaksemalarga ajratishning sintaktik qatlamdagi sintaktik-
semantik belgilarga xos sistem munosobatlarni, shuningdek, har bir sintaksemaning 
paradigmatik variantlarini aniqlash;
To„rtinchidan, modallashtirish va eksperiment-lingvistik tahlil mitotlaridan foydalanish; 
Beshinchidan, kesim o„rnida kelgan unsurlar (sintaksemalar). 
Shuningdek, ularga xos variantlarning sistem munosabatlarini qardosh va qardosh bo„lmagan 
tillar tizimida qiyosiy-tipologik jihatidan o„rganishga keng imkoniyat yaratadi. Sistem tahlil 
deganda, ikkala til gap qurilmasida kesim o„rnida kelgan sintaktik birliklarni noan‟anaviy usullar 
yordamida qiyosiy-tipogogik jihatdan tahlil qilish ko„zda tutilgan. 
Shuni ham ta‟kidlash lozimki, tilarni qiyosiy urganishda tilshunoslar turlicha lingvistik 
atamalardan foydalinadi. Xususan, O‟.Q.Yusupovning ta‟kidlashicha, ikki yoki undan ortiq 
tillarning qardoshligi yoki qardosh emasligi, ularning hududiy joylashishidan qat‟iy nazar sistem 
qiyoslash tilshinoslikning bir bo„limi sifatida “qiyosiy lingvistika” nomi bilan yuritiladi. Bu 
borada. 
ayrim 
tilshunoslar 
“сопостовительная 
лингвистика”, 
“сопостовительная 
языкознания”, “характерология”, “контрастивная лингвистика” nomi bilan qaratildi. Bu 
borada 
ayrim 
tilshunoslar 
“сопостовительная 
лингвистика” 
“сопостовительная 
языкознания”, “характерология”, контрастивная лингвистика”, “сравнительная типология 
родного и изучаемого языков”, “транслияционная грамматика” atamalarini ishlatishadi [7].
O‟.Q.Yusupovning fikricha, “сопоставительная лингвистика” (chog„ishtirma tilshunoslik) 
atamasini ishlatgan ma‟quldir. Chunki bu atama tilshunoslik tarixida keng o„rin olgan. Yuqorida 
keltirilgan fikirlarni hisobga olgan holda, mazkur ishda ingliz va o„zbek tilarida kesim o„rnida 
kelgan kategorial belgilardan protsessuallik doirasida nokategorial differensial sinktaktik-
semantik belgilarning variantlarini tipologik jihatdan sintaiksemalarga ajratib tahlil qilishga 
e‟tibor qaratiladi: 
Birinchidan, kesim o„rnida kelgan unsurlarning differensial sintaktik-semantik belgilarini 
protsessuallik doirasida aniqlash va ularning tipologik izamorflik allomorflik xusisiyatlarini 
o„rganish; 
Ikkichidan, aniqlangan differensial sintaktik-semantik belgilarning variantlarini yaratib berish va 
ularni gapda boshqa sintaktik o„rniga kelgan sintaksemalar bilan bog„lanishi tipologik jihatidan 
oziqlantirish; Uchunchidan, ingliz va o„zbek tillarida kesim o„rnida kelgan protsessual 
sintaksemalarning universal xarakterini aniqlash .