Gap bo’laklari

Aniqlovchi. Aniqlovchilar ham ma’no xususiyatiga ko’ra ikki guruhga bo’linadi: sifatlovchi aniqlovchi va qaratqich aniqlovchi.

• Aniqlovchi. Aniqlovchilar ham ma’no xususiyatiga ko’ra ikki guruhga bo’linadi: sifatlovchi aniqlovchi va qaratqich aniqlovchi.
• Sifatlovchi aniqlovchilar biror bo’lakning belgisini bildirib, quyidagicha ifodalanadi:
• Sifat bilan: Bu sүlүk bilә kүlliy maqsadg’a yetibturlar (Navoiy,MQ).
• Olmosh bilan: Āqыl bu tarыqnы shiār qыlmas (Navoiy, MQ).
• Ot bilan: Va ul Māniy musavvirnы va atbāыn hujjat bilә takfir qыlыb, jazālarыg’a yetkүrdi (Navoiy,TMA).
• Sifatdosh bilan: Va ul tөrt ay mүlk surdы va barur mүlkni өzgәlәrgә tapshurdы (Navoiy,TMA).
• Son bilan: Pādshāh ansыz bir ayag’ ichmәs erdi (Navoiy, TMA).
• Ravish bilan: Parviz Madayin taxtыg’a olturub, kөp mәmәlikni hiyta tasarrufыg’a kiyүrdi (Navoiy, TMA).

• Qaratqich aniqlovchilar quyidagicha ifodalangan:
• Ot bilan: Pahlavān Kātib ham ul hazratnың ash’āru musannafātыn kitābat qыlur (Navoiy,MN).
• Olmosh bilan: Va anың vasiyatnāmalarыnы mutalaa qqыlыb, ul dastur bilә amal qыlurg’a mүrtәkib boldы (Navoiy, TMA).
• Harakat nomi bilan: Yana ishq atvarыda kim, ashk va yыg’lamaq muqabalasыda ahu ыsыg’ dam umdadur (Navoiy, ML).
• Sifatdosh bilan: Va alar mәzkүr bolg’anlarnың kөpin turkcha ayturlar (ML).

Hol. Hol ham gapning tarkibiy va uzviy bo’laklaridan bo’lgan ikkinchi darajali bo’lakdir. Hozirgi o’zbek tili sintaksisiga oid ishlarda holning ma’no turlarini belgilashda turlicha tasniflar mavjud. F.Ubayeva o’rin, sabab, payt, maqsad, natija, miqdor, tartib, birgalik-yolg’izlik, ravish, o’xshatish, shart, to’siqsizlik, inkor hollarini farqlaydi (Ubayeva F. Hol kategoriyasi. –T., 1971, 19-b). Bu tasnifdagi natija holi sabab holining bir ma’no guruhi, tartib va birgalik, o’xshatish hollari esa ravish holining bir ma’no guruhi ekanligini hisobga olinsa, an’anaviy holning ma’no tasnifi o’zining ilmiy qimmatini yo’qotmaganligini sezish qiyin emas.

• Hol. Hol ham gapning tarkibiy va uzviy bo’laklaridan bo’lgan ikkinchi darajali bo’lakdir. Hozirgi o’zbek tili sintaksisiga oid ishlarda holning ma’no turlarini belgilashda turlicha tasniflar mavjud. F.Ubayeva o’rin, sabab, payt, maqsad, natija, miqdor, tartib, birgalik-yolg’izlik, ravish, o’xshatish, shart, to’siqsizlik, inkor hollarini farqlaydi (Ubayeva F. Hol kategoriyasi. –T., 1971, 19-b). Bu tasnifdagi natija holi sabab holining bir ma’no guruhi, tartib va birgalik, o’xshatish hollari esa ravish holining bir ma’no guruhi ekanligini hisobga olinsa, an’anaviy holning ma’no tasnifi o’zining ilmiy qimmatini yo’qotmaganligini sezish qiyin emas.

• Eski o’zbek tilida ham holning quyidagi ma’no turlari qo’llangan:
•