Galen va Andreas Vezaliy tadqiqotlari va tibbiyotga qo‘shgan hissalari

Galen va Andreas Vezaliy tadqiqotlari va tibbiyotga qo‘shgan hissalari

GULDU TIBBIYOT FAKULTETI DAVOLASH ISHI 87-21-C GURUH TALABASI JABBOROV RAVSHANBEKNING TKKT FANIDAN TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHI

Galen kim va u nimalar qilgan?

• GALEN (Galenus) Klavdiy (taxminan 129, Pergam — 201, Rim) — qad. rim vrachi va tabiatshunosi. Sharkda Jolinus hakim nomi bilan mashhur. Tibbiyot va falsafaga oid koʻplab asarlar muallifi. "Inson tanasining qismlari haqida"gi mumtoz asarida birinchi marta bir butun organizmni anatomikfiziologik jihatdan tasvir-lab bergan. Hay-vonlarda oʻtkazil-gan viviseksiya tajribalarini tibbiyotga joriy kilgan. G. shifobaxsh dorilar (qarang Galen preparatlari) deb ataluvchi dori-darmonlarni hayvon va oʻsimlik xom ashyolaridan tayyorlagan. Tabobat tarixida qon aylanish toʻgʻrisidagi dastlabki gʻoyalarni ilgari surgan. Odam anatomiyasi va fiziologiyasi ilmiy diagnostika, davolash va profilaktikaning asosi ekanligini koʻrsatib bergan. G. antik tibbiyot haqidagi tasavvurlarni yagona taʼlimot tarzida umumlashtirib, 15—16-asrlarga qadar tabiatshunoslikning rivojlanishiga katta taʼsir koʻrsatgan. G. faylasuf sifatida sezgilardan tashqari aql ham bilish va haqiqat man-baidir, deb hisoblagan. Peripatetiklar taʼlimoti bilan stoiklar taʼlimotini bogʻlab olib borgan. Oʻzining nomi bilan ataluvchi sillogizmning toʻrtinchi figurasi hamda toʻrt mizoj haqidagi taʼlimoti mashhur. Uning "Falsafa tarixya" asari olim vafotidan keyin taxminan 500-yilda tuzilgan boʻlib, u tibbiyot talabalari uchun darslik hisoblangan. G. taʼlimoti cherkov tomonidan qonunlashtirilgan va u tibbiyotda koʻp asrlar mobaynida hukm surgan.

• Galen preparatlari (Praeparata galenica, s, Galenica)— oʻsimliklar (ildizi, bargi, guli, poʻstlogʻi va b.), minerallar va hayvonlar xom ashyosini qayta ishlab olinadigan dorilar. Kds. Rim vrachi Klavdiy Galen nomi bilan yuritiladi. Fakat Galen davrida emas, balki hozir ham turli farmatsevtik usullar bilan tayyorlangan har xil dorilar G. p. deb ataladi. Koʻpchilik G.p. xom ashyodan, uni suv, spirt, efir yoki spirt bilan suv, efir bilan spirt aralashmalari vositasida ekstraksiya qilib olinadi. Boshqalari esa, odatda, biror dorivor moddaning suv, spirt yoki yogʻdagi eritmasidan iboratdir. G. p.ning asosiy guruxlari: ekstraktlar, nastoykalar, xushboʻy suv va spirtlar, sharbatlar, eritmalar, sovunli spirtlar, sovunkrezolli preparatlar va h. k. Zamonaviy shifobaxsh preparatlar (pepsin, tireoidin, aloy, kora smorodina ekstraktlari, allilsat va b.) G. p. sirasiga kiradi.
• Neogalen (novogalen) preparatlari oʻsymlik xom ashyosidan tayyorla-nib, ballast moddalardan mumkin qadar tozalangan va biologik jihatdan standartlantan aloxida G. p. dir. Bularni inʼyeksiya (mas, teri osti ga yuborish) uchun ishlatsa boʻladi.