ГАжиниёз номидаги Нукус давлат педагогика институти ректори Б

Ajdodlarimizdan bizga me’ros qilib qoldirilgan hikmatli satrlar sarchashmasi yoshlarning ma’naviy tafakkuri, dunyoqarashini boyitishda beqiyos o’rin tutadi.

“Maqol” so’zi arabcha bo’lib “so’z“ demakdir. Maqollarda fikr aniq, xulosa tugal, ifoda lo’nda va albatta, hukm tarzidagi ibratli fikr bo’ladi”.

Maqollar she’riy va nasriy tuzilishga ega. Ularda mehnatsevarlik, vatanparvarlik, mardlik, saxiylik, adolat, insof, do’stlik, oliyjanoblik, chin insoniy g’oyalar, sof muhabbat, ilm olishga da’vat va shu kabilar o’z aksini topgan. Haqiqatdan ham maqollar xalqning donoligidir.Maqol uchun mazmun va shaklning dialetik birligi, ko’p hollarda qofiyadoshlik , ba’zan ko’p ma’nolik , majoziy ma’nolarga boylik kabi xususiyatlar xarakterli bo’lib, ayniqsa, antiteza hodisasi ko’p uchraydi. Buni quyidagi maqolda ko’rishimiz mumkin .
Kattaga hurmatda bo’l , kichikka izzatda bo’l.
Turkiy xalqlarning maqollaridan na’munalar dastlab Mahmud Qoshg’ariyning “Devoni lug’otit turk” asarida kiritilgan . Bu maqollarning bir qanchasi hozir ham o’zbek xalqi orasida turli variantlarda ishlatilib kelinmoqda. Masalan “Kishi olasi ichdin , yilqi orasi tashdin”.

“Matallar - muayyan hayotiy hodisani aniq va to’g’ri belgilab beradigan obrazli ifoda, iboradir. Matallarda o’xshatish, taqqoslash, kinoya, qochiriq so’z kabi badiiy vositalardan foydalaniladi. Majoziy iboraning o’z asl ma’nosi bilan ko’chma ma’nosi o’rtasida aniqlik, mantiqiy bog’lanish bo’lishi lozim. Matallar bir yoki bir necha jumladan tuziladi, ular orasida qofiyalanish hamisha ham saqlanmaydi. Masalan, “Shamol bo’lmasa, daraxtning shoxi qimirlamas”, “Qizim senga aytaman, kelinim sen eshit”.

Shuningdek, grammatik jihatdan gap holida shakllangan, to’g’ri ma’noda qo’llaniladigan, xalq donishmandligi natijasida vujudga kelgan barqaror birikmalar matallar hisoblanadi.
Yaxshidan bog’ qoladi , yomondan dog’.
Matallar ham xuddi maqollar singari xalqning hayotini uzoq davrlar mobaynida kuzatish orqali hosil qilgan hayotiy tajribasining ixcham shaklda ifoda topishidir.