|
HIKOYALAR CHORBOZORCHI
Men uni juda yosh vaqtlarimdan buyon taniyman. O‘lguncha yuraksiz ekanini ham bilaman. Bir kun mahallamizga hovli ko‘radigan doktor keldi. Ahmad Sedob bu ovozani eshitishi bilan yuragi qinidan chiqib, behush bo‘lib qolibdi. Betiga suv purkab o‘ziga keltiribdilar. Sababi – uyda kir o‘rasi yo‘q ekan.
Ahmad Sedob inqilobgacha vofurush edi. So‘nggi paytlarda do‘kon-dastgohini yig‘ishtirib, chorbozorchi bo‘ldi. U, qo‘l kelgan narsaning hammasi bilan savdo qiladi. Foydagarlik qaysi molning ustida yaxshi bo‘lsa, o‘shanga qarab og‘adi. Bir vaqtlar shiravor narsalarning bozori chaqqon bo‘ldi. U darrov attorivor buyumlarni yig‘ishtirib, dastmoyaga novvot, qand, parvarda xarid qildi. Shiravorlikning bozori o‘lgan edi, tayyor ko‘ylak-ishton, paxtalik shim, yovliqlar bilan savdo qila boshladi. Hamma narsalarga ham xaridor topilmaganda «Shariati imon», tasbeh, xurmo va duo yozilgan qog‘ozlar bilan qishloqma-qishloq yurdi. Umrining oxirgi paytlarida yana attorivor buyumlar sotish bilan kun kechirdi.
U o‘z kasbining har pallada o‘zgarib turishiga qaramay, xaridorni o‘ziga og‘dirishga epchil. Shiravor narsalar bilan savdo qilayotganda:
Labingizni labingizga payvand qiladi. Tobingizni me’yor i ga keltirsa pul bering, qandasha xo‘r, azamat! – deydi. Tayyor kiyim-kechaklar bilan oldi-sotdi qilganda, mabodo siz bironta narsaning bahosini so‘rab qolsangiz, baloga qolasiz. Masalan, birorta dehqon kelib:
Mana bu shiming necha pul? – deb qolsa bo‘ldi. Xaridorni yerga o‘tqazadi. Qo‘lidagi shimga ishtonbog‘ taqadi. So‘rov chining oyog‘idan mahsisini tortadi. Shimni kiydiradi. Agar jussasiga mos kelsa:
O‘lmang, kiroyi mol olganday bo‘lasiz, sizga juda o‘tirdi, choklari ham ikki qaytadan tikilgan, puxta. Bir umr tepkilab kiyganda ham, asl mol-da, tamom bo‘lmaydi. Xayr, sizga nasib qilgan ekan, yaxshilikka buyursin, – deydi. Xaridor narx so‘raydi.
Ahmad Sedob unga bir qarab oladi-da:
Endi gap pulda emas. Moli hozirgi mollardan emas, yangangizning bisotida qadimdan qolgan edi. Ataylab o‘zimga tiktirgan edim, sal tor keldi. Siz o‘zimizniki – yetti so‘m berasiz, – deydi.
Xaridor cho‘chib shimni yecha boshlasa, qo‘lini ushlab to‘xtatadi-da:
Xayr, xayr, qani shoshmang, siz qancha berasiz? – deydi. Xullasi, xaridorning u yog‘idan o‘tib, bu yog‘idan o‘tib shimni sotadi.
«Shariati imon», tasbeh, duo qog‘ozlari sotganda ham u juda biyron.
Makkadan kelgan, atigi ikki dona edi, bittasini noilojlikdan sotaman, – deydi tasbehni ko‘rsatib. – Endi ham bosilsin-chi, qadriga yetgan musulmonga sotaman, – deydi «Shariati imon»ni so‘ralsa. – Shamdoni Sharif, choruqi sharif, misvoki sharif, – deydi palaxsa-palaxsa suratli duo qog‘oz sotganda.
Attorivor buyumlarga xaridor bo‘lsangiz, u bitta oynami, taroqmi, saqichmi – nima bo‘lsa ham, sizga yaxshi mol ekanini maqtay-maqtay narx aytadi. Siz kamga so‘rasangiz, qo‘lingizdan molni tortib oladi-da, jahl bilan:
Yur, yur, uka, kooperativga bor. Koshki u yerdan bundoq narsa topa olsang. Seni odam deb jo‘yalik narx aytgan edim, – deydi.
Ahmad Sedob koperativ bilan hech chiqisha olmaydi. Yuragida kooperativga qarshi raqobat o‘ti gurillaydi. Kundan-kunga qishloqlarda ochilayotgan kooperativlarni, ularda qator uymalashgan dehqonlarni ko‘rib, odamlardan insof ketdi, deb dilidan o‘tkazadi. Agar biror kishi uning oldida kooperativdan so‘z ochsa:
Echkini o‘z oyog‘idan, qo‘yni ham o‘z oyog‘idan osadilar. Senga ikki yo‘l: bittasi o‘ng, bittasi so‘l. O‘ng yo‘l qolib, so‘l yo‘l bilan kooperativdan savdo qilsang, jazosini ko‘ra berasan. Uning butun moli bizdan olingan nalogdan, – deydi. Uni har doim yelkaga ko‘targan xurjuni bilan atrof qishloqlarda bozor kunlari ko‘rish mumkin. Juma – Jumabozorda, shanba – Yarmarkada, yakshanba – Eski Toshkent qishlog‘ida, dushanba – To‘ytepada, seshanba – Qovunchida, chorshanba – Chinozda, payshanba – Telovda va hokazo...
* * *
Biz Jumabozorga yaqin bir qishloqda Muhammadjon degan o‘rtog‘imizning yeriga chiqdik. Atrofni aylanib zerik kanimizdan so‘ng, o‘rtoqlar bilan qishloq bozorini tomosha qilgani chiqishni ma’qul ko‘rdik.
Bozor dehqonlar bilan to‘la edi. Kooperativlarda odam sig‘ishmaydi. Muhammadjon aka sigirga arqon olmoq uchun bizni bir samovarga o‘tqazib, o‘zi kooperativga ketdi. Oradan besh minutcha vaqt o‘tgandan so‘ng, kooperativlar oldida to‘polon ko‘tarildi. Odamlar o‘sha tomonga qarab yugura boshladilar. Muhammadjon aka o‘sha tarafdan chopib bizning oldimizga keldi-da, hovliqib:
Bizning qo‘shni Ko‘kanni Xudo urib qolibdi. Koopera tivdan gugurt olaman degan ekan, pulini kissavurga oldiribdi, – dedi.
Biz hammamiz samovardan odamlar g‘ujg‘on o‘ynagan yerga yugurdik, dehqonlar Ko‘kanni o‘rtaga olib surishtirmoqda edilar. Bir xurjun ko‘targan, o‘rta yoshli, cho‘qqi soqol kishi emish, kooperativning oldida Ko‘kanni yoniga surkalib turgan ekanmish, bir aylanib puli yo‘q emish... Odamlar Ko‘kandan kayfiyatni bilgandan so‘ng tarqala boshladilar.
Yana oradan besh minutlar o‘tar-o‘tmas mol bozorda to‘polon chiqib qoldi. Kissavur ushlandi. Dehqonlar otliqmi-yayov kissavurni o‘rtaga olib, olomon qilar edilar. Biz ham yugurib borib, oraga suquldik. Kissavur o‘lim oldida yerda cho‘zilib yotgandi. Otlarning oyoqlari, atrofdan kelgan tosh, g‘isht, kesaklar...
Birdan qay ko‘zim bilan ko‘ray: chorbozorchi Ahmad Sedob.
Yelkasidagi xurjuni yerga tushib, ichidagi narsalar atrofga sochilgan, ayniqsa ikki-uchta taroq – egasi chorbozorchining holiga tishlarini irjaytirib kular edi.
«Endi shu kasbni topgan ekansan, jazongni tortibsan», deb ko‘ngildan o‘tkazdim. Militsiyalar kelib, odamlarni tarqatdilar, kissavurni o‘limdan qutqarib, shahar kasalxonasiga jo‘natdilar. Biz ham bafurja Muhammadjon akaning qo‘rg‘oniga qaytdik.
Kechqurun Ko‘kan bir tarvuz ko‘tarib chiqdi. Shunda biz:
— Qancha, qancha pul oldirdingiz? – deb so‘rasak:
— Aylanayinlar, ikki xurma sut sotgan edim, miri kam uch tenkami, miri kam to‘rt tenkami, haytovur, esimda jo‘q, – deb javob berdi...
1929
Do'stlaringiz bilan baham: |
