G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Endosperm.
Endosperm yirik hujayrali g‘amlovchi tо‘qimadan 
iborat bо‘lib, hujayralarining kо‘p qismini ikkilamchi kraxmal yoki 
yog‘lar egallaydi. Ba’zi urug‘larda aleyron donachalari – jamg‘arma 
oqsillar sifatida maxsus bir qator joylashgan mayda hujayralarda 
uchraydi. Bu hujayralar dukkakdoshlar vakillarida endospermni tashqi 
tomonidan о‘rab turadi. Urug‘lar ungan vaqtida endosperm moddasi 
fermentlar ta’sirida gidrolizlanadi va murtakka shimiladi. Undan keyin 
endosperm hujayralari yemirila boshlaydi. 
42-rasm. 
Loasaceae
 oilasi vakillari urug‘ qobig‘i ekzotestasining
ustki kо‘rinishi (elektron mikroskopda).
93

---

Murtak.
Pishib yetilgan urug‘larning murtagida barcha organlar 
morfologik jihatdan shakllangan bо‘ladi. Bular ildizga, poyaga bir (bir 
pallali о‘simliklarda), ikki (ikki pallali о‘simliklarda) yoki bir nechta 
urug‘ palla (nina barglilarda) va kurtakdan iborat. Poyaning uchki 
qismida meristematik xususiyatga ega bо‘lgan kо‘pincha konus 
shaklidagi о‘sish nuqtasi joylashgan. Ba’zida murtakning kurtagida 
ya’ni poyaning apeksida urug‘ palla barglardan tashqari poyaning 
birinchi, ikkinchi boshlang‘ich barglari ham rivojlana boshlagan 
bо‘ladi. Murtak о‘qidagi urug‘palla barglar asosi joylashgan qismi 
urug‘palla 
barg tuguni
deb ataladi. Urug‘palla barglar asosidan ildiz 
bо‘g‘izigacha bо‘lgan qismi – 
gipokotil
deb ataladi. «Ildiz 
bо‘g‘izi»dan pastroqda о‘sish konusiga ega bо‘lgan va qin bilan 
о‘ralgan murtak ildizchasi shakllanadi. Barcha qismlari shakllangan 
murtakning anatomik tuzilishida protoderma va prokambiy aniq 
kо‘rinadi (44-rasm).
ТE 
SК 
P 
PQ 
IE 
43-rasm. Urug‘ qobig‘ining ichki tuzilishi:
a – oddiy urug‘ qobig‘i – Shо‘radoshlar oilasi vakillari, b – murakkab – 
Dukkakdoshlar oilasi vakillari. Shartli belgilar: IE – ichki epiderma,
P – parenxima, PQ – pigment qator, SK – sklerenxima,
TE – tashqi epiderma.
а 
b 
94

---