G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

16-rasm. Poya va ildizda meristemaning joylashish sxemasi:
 
1 – apikal meristema; 2 – interkalyar meristema; 3 – yon (lateral) meristema.
 
52

---

Kо‘pchilik vaqtda ikkilamchi meristema, masalan fellogen, doimiy 
tо‘qimaning qayta takomillashishidan yuzaga keladi va о‘zidan 
tashqarida pо‘kak qatlamini hosil qiladi. Ammo, kо‘pchilik 
g‘alladoshlar vakillarida ikkilamchi meristema bо‘lmaydi va 
о‘simlikning poyasi faqat birlamchi meristemadan tashkil topadi (16–
17 – rasmlar). 
Odatda, yosh tо‘qimalar apikal meristemadan akropetal (yunon. a 
kroye – tepa, uch; pyetyerye – intilish) tarzda yuzaga keladi va 
yuqoriga qarab о‘sadi. Akropetal о‘sish ildizlarda yaqqol kо‘rinadi, 
lekin novdalarda bu qonuniyat tez-tez buzilib turadi, chunki poyalarda 
interkalyar (lot. interkalyar - orqaga qо‘yish, joylashtirish) о‘sish 
bо‘g‘im oralig‘ida joylashgan meristemalarning bо‘linishidan yosh 
hujayralar yuzaga keladi (masalan, g‘alladoshlarda bо‘g‘im ostida). 
Bо‘g‘im oralig‘idagi interkalyar meristemaning apikal va lateral 
meristemalardan farqi shundaki, birinchidan bunda bir qancha 
elementlar (masalan, о‘tkazuvchi) naylar takomillashmagan, 
ikkinchidan hech qachon inisial hujayralar bо‘lmaydi. Shuning uchun 
ham bо‘g‘in oralig‘idagi meristema vaqtinchalik tо‘qima hisoblanadi. 
Ular keyinchalik doimiy tо‘qimalarga aylanadi (16-rasm). 
Yopiq urug‘li о‘simliklarda barg plastinkasi bazipetal (yunon. 
bazis. – asos, tub, tag; petere – intilish) qismlari о‘rtasida interkalyar 
17-rasm. Poyaning о‘sish konusi:
A – sxema: 1 – boshlang’ich barg, 2 – meristemalar, 3 – protoderma,
4 – meristema qismi, 5 – prokambiy, B – detal. 
B 
А 
4 
2 
3 
5 
1 
53

---

о‘sish yuzaga kelganligidan barg asosi va bandi hammadan keyin 
paydo bо‘ladi. 
Ba’zan о‘simlikning biror organi yoki tо‘qimasi jarohatlanganda 
meristema tо‘qimasi hosil bо‘ladi va shikastlangan joyning 
tiklanishini ta’minlaydi. Shikastlangan joyga yaqin joylashgan 
hayotchan hujayralar takomillashib hosil qiluvchi tо‘qima yuzaga 
keladi va himoya qiluvchi pо‘kakni hosil qiladi.