G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Epiderma
uchki meristemaning tashqi qavatidan hosil bо‘lgan 
birlamchi qoplovchi tо‘qima hisoblanadi. U о‘simlikning yosh davrida 
barcha organlarini qoplab turadi. Keyinchalik kо‘p yillik organ 
ikkilamchi qoplovich tо‘qima bilan almashinadi. Poya va barglardagi 
birlamchi qoplovichi tо‘qima
epiderma
deb ataladi. Epidermaning 
muhim vazifasi gaz almashinuvi boshqarish va suv sarfini 
kamaytirishdan iboratdir. Bulardan tashqari epiderma о‘simlikning 
ichki tо‘qimalariga kasallik tug‘diruvchi mikroorganizmlarni 
kirishidan va mexanik zararlanishdan saqlaydi. Organlarga 
mustahkamlik beradi. Epiderma orqali efir moylari, suv tomchilari va 
tuzlar ajralib chiqishi mumkin. 
Epiderma tо‘qimasi parenxima yoki bir oz chо‘zilgan tirik 
hujayralardan tashkil topgan. Hujayradagi yirik vakuol shira bilan 
tо‘la bо‘ladi. Odatda hujayrada rangli plastidalar bо‘lmaydi, ammo 
yadro atrofida leykoplastlar kuzatiladi. 
Chо‘l mintaqasi о‘simliklari epiderma hujayrasining tashqi devori 5 
qavatdan iborat: epikutikulyar vosk, kutikula, kutinlashgan qavat, 
pektin qavati va sellyuloza qavati. Mazkur hujayra qavatlari 
о‘simlikni suvni kam bug‘lanishini ta’minlaydi (18-rasm).
Epiderma bir qatorli va kо‘p qatorli buladi. Asosan о‘simliklarning 
epidermalari bir qatordan iborat bо‘ladi (19-rasm). Epiderma 
hujayralari shakliga kо‘ra turlicha: doirasimon, chuziq, yassiroq, 
tо‘lqinsimon bo‘ladi (20-rasm). 
Og‘izchalar
(havo yoki “nafas” yо‘llari) – epidermanin eng muhim 
va takomillashgan ikkita tutashtiruvchi hujayralardan va ularning 
orasidagi tirqish (og‘izcha) dan tashkiltopgan (19-rasm). 
Tutashtiruvchi hujayralarning yon devorlari bir tekisda 
qalinlashmagan. Havo yо‘llari tirqishiga yondoshgan burchaklar juda 
qalin, yon pо‘stlari esa yupqa. Havo yо‘lining bunday tuzilishi shakl 
о‘zgarishini osonlashtirib, uning ochilib va yumilib turishiga yordam 
beradi va shu sababli transpirasiya va gazlar almashinuv jarayonini 
tartibga soladi. Tutashtiruvchi hujayralarning ostida havo yoki “nafas” 
bо‘shlig‘i joylashgan. Tutashtiruvchi hujayralarning yonlaridagi 
hujayralari qо‘shimcha yoki yordamchi hujayralar deb ataladi. 
Tutashtiruvchi va qо‘shimcha hujayralar birgalikda havo a’zolari 
“nafas” olish a’zolari – og‘izchani tashkil etadi. 
55

---