G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

9.5-rasm. Murakkab nivelirlash 

---

137 
nuqtalardan olingan sanoqlardan foydalanib, har bir nuqtaning qo’shni nuqtaga 
nisbatan balandligi, so’ngra absolut balandligi hisoblab chiqariladi.
73-rasmda ko’rinishicha I, II, III, IV, va V stansiyalardagi bog’lovchi 
nuqtalarning nisbiy balandliklari quyidagicha: 
ℎ
1
= 𝑎
1
− 𝑏
1
ℎ
2
= 𝑎
2
− 𝑏
2
… … … … … …
ℎ
𝑛
= 𝑎
𝑛
− 𝑏
𝑛
}
(9.9) 
Nivelirlangan barcha stansiyalardagi nuqtalarning nisbiy balandliklari 
yig’indisi oxirgi (B) nuqtaning boshlang’ich (A) nuqtaga nisbatan nisbiy balandligi 
bo’ladi: 
h
AB
=h
1
+h
2
+…+h
n
=(a
1
-b
1
)+(a
2
-b
2
)+…+(a
n
-b
n
) 
yoki 
 
ℎ
𝐴𝐵
= ∑ 𝑎
𝐵
𝐴
− ∑ 𝑏
𝐵
𝐴
= ∑ ℎ
𝐵
𝐴
(9.10)
Bog’lovchi nuqtalarning absolut balandliklari quyidagi formula yordamida 
ketmaket hisoblab chiqariladi: 
H
1
=H
A
+h
1 
H
2
=H
1
+h
2
(9.11) 
…………………… 
H
B
=H
n
+h
n
Agar 1,2,3 va 4 nuqtalarning absolut balandligini aniqlash talab qilinmasa, 
oxirgi B nuqtaning absolut balandligini quyidagi formula bo’yicha hisoblab 
chiqarish mumkin.
H
B
=H
A
+∑h
AB
(9.12) 
Bog’lovchi nuqtalarning absolut balandligi hisoblab chiqarilgandan so’ng 
oraliq nuqtalarning absolut balandligi ketingi nuqtaning absolut balandligiga 
asoslanib asbob gorizonti yordamida aniqlaniladi. IV stansiyada asbob gorizonti

---

138 
H
i
=H
3 
+a
4
(9.13) 
ga eng. Oraliq nuqtalar (C va D) ning absolut balandligi quyidagi formula 
yordamida hisoblab chiqariladi: 
H
C
=H
i
+c
1
H
D
=H
i
-c
2
(9.14) 
Bir-biridan uzoq joylashgan nuqtalar oralig’ida bir nuqtadan ikkinchisiga 
absolut balandlikni uzatish maqsadida bajariladigan murakkab nivelirlash ishi 
bo’ylama nivelirlash 
deb ataladi. Bo’ylama nivelirlashda absolut balandlikning 
boshlang’ich nuqtadan oxirgi nuqtaga uzatilishida bog’lovchi nuqtalar ishtirok 
etmasa, bunga 
oddiy bo’ylama nivelirlash 
deyiladi. Nivelirlanayotgan chiziqning 
profilini tuzish uchun bu chiziqdagi barcha xarakterli nuqtalarning absolut 
balandligini aniqlash maqsadida amalga oshirilgan bo’ylama nivelirlash 
trassani 
nivelirlash 
deb yuritiladi. Trassani nivelirlashda barcha bog’lovchi nuqtalar hamda 
trassadagi oraliq nuqtalar o’rni qoziq qoqib belgilanadi.
Ba`zi bir qidiruv va tekshiruv ishlarida nivelirlanishi kerak bo’lgan chiziq 
atrofdagi nuqtalarning absolut balandliklarini aniqlashga to’g’ri keladi. Bunday 
paytda trassa kerakli joylariga qoziqlar qoqilib, perpendikulyar chiziqlar bilan 
belgilanib nivelirlanadi. Bunga 
ko’ndalang nivelirlash 
deyiladi.
Muhandislik inshootlari loyihasini tuzish hamda loyihani joyga ko’chirish va 
inshootlarni qurish maqsadida bajariladigan nivelirlash muhandislik 
nivelirlash 
debataladi.

---

139