G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

Nivelirlashning mexanik usulida 
mahsus avtomat-nivelir ishlatiladi. Bu 
asbob velosiped, motosikl yoki avtomashinaga o’rnatilgan bo’ladi. Avtomat- nivelir 
o’rnatilgan velosipedda yoki avtomobilda bosib o’tilgan yo’lning profili qog’ozga 
avtomatik ravishda chizilib boriladi. Bu usulda joyning profili boshqa usullardagiga 
nisbatan osonroq va tezroq tuziladi, lekin aniqligi juda kam bo’ladi. Shuning uchun 
mexanik nivelirlashdan katta aniqlik talab qilinmaydigan ishlarda, masalan, yo’l 
qurilishida va joyning relyefini dastlabki o’rganishdagina foydalaniladi.
Gidrostatik nivelirlashda 
joydagi nuqtalarning balandliklaridagi farq o’zaro 
bog’liq ikkita idishdagi suyuqlik sathini kuzatish yo’li bilan aniqlaniladi. Gidrostatik 
nivelirlashda nuqtalarning nisbiy balandligi ±1-2 
mm
aniqlikda topiladi. Montaj 
ishlarida, yirik inshootlarning deformatsiyasini muntazam ravishda kuzatish kerak 
bo’lganda va boshqa ishlarda gidrostatik nivelirlash qo’llaniladi. Bu usul sodda 
bo’lib, undan yopiq, tor va qorong’u joylarda foydalanish mumkin.
Radoielektronikaning taraqqiy qilishi natijasida nivelirlashning yangi turi- 
radionivelirlash
vujudga keldi. Bu nivelirlash radioto’lqinning samolyotdan yerga 
va yerdan samolyotga yetib borishi vaqtiga qarab samolyotning qanday balandlikda 
uchayotganini bilish imkoniyatini beradi. Samolyotning uchayotgan balandligi 
radiovisotometr degan asbob yordamida 5 
m
gacha aniqlikda topiladi. Keyingi 
vaqtlarda radionivelirlash turli qidiruv ishlarida hamda turli masshtabda topografik 
kartalar tuzishda qo’llanilmoqda. 
Stereofotogrammetrik nivelirlashda 
joyning samolyotdan turib olingan 
suratlari (aerosuratlar) ga qarab mahsus fotogrammetrik asboblar yordamida 
nuqtalarning balandligi aniqlanadi va relyef gorizontallar bilan chiziladi. Bu xildagi 
nivelirlash ishlarining asosiy qismi korxonada bajarilganligidan vaqt va mablag’ 

---

132 
ancha tejaladi. Stereofotogrammetrik nivelirlash turli masshtabdagi topografik 
kartalar tuzishda qo’llaniladi.