G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

Geometrik nivelirlashda 
bir nuqtaning boshqa nuqtaga nisbatan balandligi 
gorizontal vizirlash nuri bo’yicha reykalardan bevosita sanoq olish yo’li bilan 
aniqlanadi. Nivelirlashning bu usulida nivelirlardan foydalaniladi. Geometrik 
nivelirlashda nuqtalarning balandligi nivelirlashning boshqa turlaridagiga qaraganda 
aniqroq topiladi.Geodezik tayanch punktlarini va tasvirga olish nuqtalarining 
balandligini aniqlashda, turli masshtabda planlar olishda, muhandislik inshootlari 
(yo’l, to’g’on, gidroelektrostansiya,kanal, uy joy binolari, aerodrom va boshqalar) 
ning loyihalarini tuzishda, bu inshootlarni qurishda, shuningdek geologik qidiruv 
ishlarida, yirik muhandislik inshootlarning cho’kishi va deformatsiyalarini 
aniqlashda va shu kabi boshqa ishlarda geometrik nivelirlash qo’llaniladi.
Geometrik nivelirlash natijalaridan yer qobig’ining vertikal harakatini, okean va 
dengiz sathlarining farqini aniqlashda ham foydalaniladi. Nivelirlash uslubi va 
asboblarni nuqtalar balandligining qanchalik aniq o’lchanishi zarurligiga qarab 
tanlanadi.
Trigonometrik nivelirlashda 
ikki nuqta orasidagi qiyalik burchagi va 
masofa o’lchanadi hamda o’lchash natijalaridan nuqtalarning bir- biriga nisbatan 
balandligi trigonometrik formulalar yordamida hisoblab chiqariladi. Nivelirlashning 
bu turida qiyalik burchagi o’lchaydigan asboblar: teodolit-taxeometr va boshqa 
asboblar ishlatiladi. Trigonometrik nivelirlash topografik tasvirga olishda, 
balandliklaridagi farq katta bo’lgan nuqtalarni, masalan, tog’, tepalik va boshqa 
relyef shakllarini, turli buyum va inshootlarning balandligini aniqlashda qo’llaniladi.
Barometrik nivelirlash
yerdan baland ko’tarilgan sari havo bosimining 
kamaya borishi qonuniyatiga asoslangan. Barometrik nivelirlash natijasida 

---

131 
nuqtalarning balandligi 1-2
m 
aniqlikda topiladi. Shuning uchun katta aniqlikda 
nivelirlash talab qilinmaydigan ishlarda, masalan, turli ekspeditsiyalarda, geologik, 
geografik va boshqa tekshirishlarda biror joyning relyefini dastlabki o’rganishda 
nivelirlashning shu turidan foydalaniladi. Barometrik nivelirlashda barometr va 
boshqa asboblar ishlatiladi.