G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

Gorizontal burchakni takroriy usulda o’lchash jurnali
O’
lcha
shlar
ni
ng 
takr
or
la
nis
h 
soni
S
tans
iya 
nomer
i 
Kuz
ati
lgan 
nuqta 
nomer
i 
Vernyerdan 
olingan 
sanoqlar 
O’
rtac
ha
sa
noqlar
B
ur
cha
kning 
n
mar
ta 
o’
lcha
nga
nda
gi 
qiym
ati
O’
lcha
nga
n 
bur
cha
k 
qiym
at
i 
O’
lcha
nga
n 
bur
cha
knin
g 
o’
rtac
ha
qiy
mati
I 
II 
3 
 
 
A 
0
o
00`00
” 
R
0’30
” 
0
o
00’15” 
43
o
13’
40” 
B
43
o
15`0
0” 
129
o
40’0
0” 
43
o
13’2
0” 
C 
129
o
40`
00” 
40’3
0” 
129
o
40’1
5” 
 
 
A 
180
o
0`3
0” 
L
1’00
” 
180
o
0’45
” 
B
129
o
42’0
0” 
43
o
14’0
0” 
C 
309
o
43`
00” 
42’3
0” 
309
o
42’4
5” 

---

124 
Burchak qiymati jurnalning sakkizinchi ustuniga yoziladi. Yuqorida 
bajarilgan ishlar burchak o’lchashning yarim priyomi bo’lib, vertikal doira o’ng 
tomondaligida bajarilgan hisoblanadi. 
Burchak o’lchashning keyingi yarim priyomida qarash trubasi zenit 
bo’yicha aylantiriladi. Buning uchun limbning mahkamlash vinti bo’shatilib, qarash 
trubasi (
A)
nuqtaga vizirlanadi (bunda doira chapda bo’ladi). Ikkala vernyerdan 
sanoqlar olinib, jurnalga yoziladi. Misolimizda bu sanoqlarning o’rtachasi 
180
o
00`45”. So’ngra alidada bo’shatilib, soat strelkasiga teskari yo’nalishda 
aylantirilib, qarash trubasi (
C)
nuqtadagi vexaga vizirlanadi. Bunda vernyerlardan 
sanoqlar olinmaydi. Keyin limb bo’shatilib, soat strelkasiga teskari yo’nalishda 
aylantirilib, qarash trubasi (
C)
nuqtadagi vexaga vizirlanadi. Doira o’ngdaligida 
burchak necha marta o’lchansa, doira chapdaligida ham shuncha marta o’lchanadi.
Ikkinchi yarim priyomda qarash trubasi C nuqtaga vizirlanib, sanoq olish 
bilan tamomlanadi. Misolimizda olingan sanoqlarning o’rtachasi 309
o
42`45” bo’lib, 
jurnalning oltinchi ustuniga yozilgan. Bu holda ham qarash trubasi (
A)
nuqtaga 
vizirlanib olingan o’rtacha sanoqdan (
A)
nuqtaga qarab olingan sanoqni ayirib, 
burchakni takror o’lchashlardagi qiymatini topamiz; so’ngra bu qiymat takror 
o’lchash soniga taqsimlansa burchak qiymati kelib chiqadi.
Vertikal doiraning ikki holatida o’lchab topilgan burchak qiymatlari 
o’rtasidagi farq belgilangan miqdordan katta bo’lmasa, o’rtacha qiymat hisoblab 
chiqarilib jurnalning to’qqizinchi ustuniga yoziladi. Shuni aytib o’tish kerakki, 
takror o’lchash usulidan foydalanganda birinchi vernyerning nol shtrixi limbning 
360
o
shtrixi yonidan bir necha marta o’tishi mumkin. Bunday paytda oxirgi sanoqni 
takror o’lchashlar soniga taqsimlashdan oldin vernyer shtrixining limb 360
o
shtrixi 
yonidan o’tish sonini 360
o
ga ko’paytirib, hosil bo’lgan sonni oxirgi sanoqqa 
qo’shish kerak. Gorizontal burchakning o’lchanish aniqligi asbobning mukammallik 
darajasiga, vexa va teodolitning nuqtaga qanchalik aniq o’rnatilganligiga, vizirlash 
aniqligiga hamda vernyer yoki mikroskopdan aniq sanoq olinmaganligi natijasida 
kelib chiqadigan xatolarga bog’liq. Burchak o’lchash aniqligiga asbob noaniqligi 
ta`sir etmasligi uchun burchak o’lchashda ma`lum uslubika va sxema qo’llaniladi. 

---

125 
Masalan: burchak o’lchashda alidada eksentrisiteti sabab bo’ladigan xatoni 
yo’qotish uchun ikkala vernyerdan ham sanoq olinadi. Teodolit qarash trubasining 
gorizontal o’qi teodolitning asosiy o’qiga perpendikulyar emasligidan kelib 
chiqadigan xato bilan kollimatsiya xatosining ta`sirini kamaytirish uchun har bir 
burchak doira o’ngdaligida ham, doira chapdaligida ham o’lchanadi. 
Hozirgi vaqtda limb va vernyer shtrixlari juda aniq asboblar yordamida ±3” 
aniqlikda chiziladi. Shuning uchun va vernyerlarning noaniqligidan kelib chiqadigan 
xato juda kichik bo’lganligidan, yuksak aniqlikdagi burchak o’lchashlarda e`tiborga 
olinadi. Shuningdek limb tekisligining teodolit aylanish o’qiga perpendikulyar 
emasligi ha, o’lchash aniqligiga ortiqcha ta`sir etmaydi.