G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

 
5.7-rasm.1:5000 
masshtabli xarita 
varaqlari 

---

54 
Tayanch so’zlar
: karta, topografik karta, topografik plan, profil, globus, 
geografik joylashish, kontur, matematik model, yuza, sferik yuza, meredian, maydon 
xatolari, masshtab, proeksiya, obzor karta, geografik karta, maxsus karta, 
nomenklatura, chiziqli masshtab, zona, qator, kolonna. 
Nazorat savollari: 
1.Topografik karta deb nimaga aytiladi? 
2. Topografik karta elementlari nimalardan iborat? 
3.Nomenklatura nima? 
4.Karta va plan, ular o’rtasidagi asosiy farq. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

55 
6-BOB. GEODEZIK TARMOQLAR VA DAVLAT 
GEODEZIK TARMOQLARI 
6.1.Geodezik tarmoqlar
Joyda o’rni uzoq vaqt saqlanadigan qilib maxsus qurilma yoki mustahkam 
qoziq bilan belgilangan, koordinatasi 
(X,Y)
va absolut balandligi 
(H)
aniqlangan 
nuqtaga geodezik tayanch punkti deyiladi. Bunday nuqtalar yig’indisi geodezik 
tayach tarmog`ini tashkil etadi. Planli koordinatasi ma’lum bo’lgan tayanch punktga 
planli tayanch punkt, absolut balandligi ma’lum bo’lgan tayanch punktga balandlik 
tayanch punkti deyiladi. Shunga yarasha geodezik tarmoqlar planli-balandlik (X, Y 
va H ma'lum), faqat planli (X, Y ma'lum) va faqat balandlik (H, ma'lum) 
tarmoqlariga bo‘linadi.
Geodezik tayanch tarmoqlari Davlat geodezik tayanch tarmoqlari (DGT), 
Mahalliy geodezik tayanch tarmoqlari (MGT) va Tasvirga olish tayanch 
tarmoqlariga (TOTT)bo’linadi.Davlat geodezik tayanch tarmoqlari maxsus dastur 
asosida barpo qilinadi va barcha masshtabdagi topografik planlarni olishda tayanch 
bo’lib xizmat qiladi. Mamlakatimiz xalq xo’jaligi va mudofaasiga, turli ilmiy va 
texnikaga doir masalalarni yechishda ham davlat geodezik tayanch tarmoqlariga 
asoslaniladi. Masalan,Yerning shakli va kattaligini, yer po’stlog’ining harakati, 
qit’alarming siljishi, okean va dengizlar sathining farqi va boshqalar davlat geodezik 
tayanch tarmoqlari natijalaridan foydalanib aniqlaniladi. Yirik muhandislik 
imshootlarining loyihalari joyga geodezik tayanch punktlarga tayanib ko’chiriladi.