G‘. N. Mahmudov

                      VIII. AVTOMOBIL ELEKTR JIHOZLARINING  SXEMASI.                           
KOMMUTATSIYA APPARATLARI 
 
      8.1. UMUMIY MA'LUMOTLAR 
 
Avtomobildagi elektr tarmog'ining asosiy vazifasi elektr energiyani 
iste'molchilarga uzatish va taqsimlashdan iborat. Avtomobil elektr tarmog'i 
nominal kuchlanishi 12 yoki 24 V bo'lgan o'zgarmas tok zanjirlardan tuzilgan. 
O'tkazgichlarni sarfini kamaytirish va elektrjihozlarini o'rnatishni soddalashtirish 
maqsadida avtomobillarda elektr energiyani uzatishning bir o'tkazgichli tizimi 
joriy qilingan: hamma elektr jihozlar uchun tok o'tkazgich sifatida avtomobil 
korpusi («massa») ishlatiladi. 
Avtomobillarda  elektr  energiya  markazlashgan  usulda  taqsimlanadi.  Tok 
manbalari  o'tkazgichlar  bilan  markaziy  taqsimlash  qurilmasiga  ulanadi  va  undan 
iste'molchilarga  uzatiladi.  Avtomobillarda  markaziy  taqsimlash  qurilmasi 
vazifasini  asboblar  paneli  bajarib,  unga  asosiy  himoya  va  kommutatsiya 
apparatlari 
joylashtiriladi. 
Ba'zi 
zamonaviy 
avtomobillarda 
rele 
va 
saqlagichlarning markaziy bloki alohida qurilma sifatida ishlab chiqarilmoqda. 
Elektr energiya manbasini taqsimlash qurilmasi bilan ulovchi tarmoq magistral 
tormoq deb yuritiladi. Uning uzunligi 3…15 m doirasida bo'lib, kommutatsiya va 
himoya  moslamalariga  ega  bo'lmaydi.  Ba'zi  zamonaviy  avtomobillarda  ikki 
kanalli  magistral tarmoqlar ham ishlatiladi. Birinchi kanal o't oldirish va axborot-
diagnostika  tizimlarini  elektr  energiya  bilan  ta'minlasa,  ikkinchi  kanal  orqali  esa 
startyorning  tortish  relesi,  oynatozalagich,  isitkich,  tovush  signallari  va  boshqa 
jihozlarga  tok  uzatiladi.  Ikkinchi  kanalni  kiritilishi  elektr  ta'minot  tizimini 
ishonchliligini va elektr energiya tejamkorligini oshiradi.  
Hozirgi  kunda  avtomobil  elektr  tarmog'ida  ishlatiladigan  simlarni  sarfini 
kamaytirish  muammosi  yuzaga  chiqdi.  Chunki  engil  avtomobil  elektr  tarmog'ida 
180…300  m,  yuk  avtomobillarida  250…700  m  gacha  mis  sim  ishlatiladi.  Mis 
sarfini  kamaytirish  uchun  avtomobillarda  elektr  energiya  taqsimlashning 
printsipial  yangi tizimlari,  xususan  multipleks tizimi (ikkita shina bo'yicha 5-6 ta 
datchikdan  olingan  ma'lumot  o'tadi)  yoki  tolali  optika  joriy  qilish.  Lekin  hozirgi 
kunda  bu  tizimlarni  avtomobillarda  keng  qo'llanilishi  ularning  tannarxini 
balandligi bilan cheklanmoqda.