|
7.3. TOVUSH SIGNALLARI
Tovush signallari avtomobillarni harakat xavfsizligini ta’minlash va yo‘lovchi
hamda boshqa haydovchilarni transport vositasi yaqinlashayotganligi haqida
ogohlantirish
uchun
xizmat
qiladi.
Oxirgi
vaqtda
tovush
signallari
avtomobillarning o‘lchov-nazorat asboblari bilan ham ishlatilib, haydovchiga
agregatlarni holati to‘g‘risida xabar beradi. Shuningdek tovush signallari
«avtomobil qo‘riqchisi» tizimida ham ishlatiladi. Avtomobillarda asosan elektr va
pnevmatik tovush signallari ishlatiladi.
Elektr tovush signallarining ohangli va shovqinli turlari mavjud. Ohangli
tovush signallari karnayli shovqinli signallar esa disk rezonatorli qilib ishlangan.
Ko‘pchilik avtomobillarga ikkita tovush signali o‘rnatilib, biri past ohangli bo‘lsa
ikkinchisi baland ohangli bo‘ladi. Yuqori klassli engil avtomobillarda uchta
tovush signali bo‘lib, ularning biri past ohangli, ikkitasi baland ohangli bo‘ladi.
Bu signallar to‘plami hamohang qilib bir-biriga moslanadi va baravariga
sadolanadi.
Elektr tovush signali (7.5-rasm) qoliplangan po‘lat korpus 1 ga mahkamlangan
o‘zak 4, qo‘zg‘almas kontakt plastinasi 3, qo‘zg‘aluvchi kontakt o‘rnatilgan
prujinasimon plastina 7 lardan iborat. Korpus 1 va rezonator 12 orasiga
legirlangan va toblangan po‘latdan tayyorlangan membrana 11 qistirib qo‘yilgan.
Membranaga shtift 5 o‘rnashtirilgan yakor 10 mahkamlangan. Elektromagnit
chulg‘ami 9 uzgich kontaktlar 6 ga ketma-ket ulangan. Kontaktlar orasidagi
tirqish gaykalar 2 bilan rostlanadi. Kontaktlar orasidagi hosil bo‘ladigan uchqun
kuchini pasaytirish uchun ularga paralel ravishda rezistor 5 (ba’zi hollarda
kondensator )ulangan. Volfram kontaktlar 6 plastinalarga payvandlangan va
normal holda tutashgan bo‘ladi.
Elektromagnit chulg‘ami 9 tok manbaiga ulanganda, o‘zak 4 magnitlanadi va
yakor 10 ni o‘ziga tortadi. Bu esa yakor mahkamlangan membranani egilishga
olib keladi. Shu daqiqani o‘zida yakorga o‘rnatilgan shtift yuqoriga harakat qilib
7.5-rasm. Elektr tovush signali
7.6-rasm. Signallar relesining ulanish sxemasi
300
prujinasimon
plastinaga
ta’sir qiladi va kontaktlar
6 ni uzadi. Kontaktlarning
uzilishi
natijasida
elektromagnit
chulg‘a-
mining tok zan-jiri ham
uziladi, o‘zak 4 magnit-
sizlanadi membrana 11
o‘zining
elastikligi
hisobiga daslabki holatiga
qaytadi. Kontaktlar 6 yana
tutashadi va signalni ishi
takrorlanadi.
Membrana
harakati ta’-sirida vujudga
kelgan havoni tebranishi
ma’lum chastotaga (200...400 Gs) ega bo‘lgan tovush hosil bo‘lishini ta’minlaydi.
Signal-ning zarur ohangi membranani qalinligi va karnayning shaklini tan-lash
yo‘li bilan ta’minlanadi. Karnay qanchalik kalta va membrana qanchalik qalin
bo‘lsa signal ohangi shunchalik yuqori bo‘ladi.
Avtomobillarga ikki yoki undan ortiq karnayli tovush signali o‘rna-tilganda,
signalni ulaydigan tugma kontaktlari orqali o‘tadigan tok qiymati 20...25A gacha
yetib, uni kuydirishi mumkin. Signal tugmasi kontaklarini saqlash va uni ishlash
muddatini uzaytirish uchun signallar relesi (7.6-rasm) ishlatiladi. Tovush
signalining tugmasi 5 bosilganda rele chulg‘ami 4 dan tok o‘tadi, uning o‘zagi
magnitlanadi va yakorcha 3 ni tortib kontaktlar 2 ni tutashtiradi. Rele
kontaktlarining ulanishi tovush signallari 1 ni tok manbaiga ulanishini
ta’minlaydi. Signalni ulovchi tugma 5 kontaktlaridan o‘tadigan tok, rele o‘zagini
magnitlash uchun etarli bo‘lib, uni qiymati katta bo‘lmaydi.
Shovqinli (karnaysiz) tovush signali (7.7-rasm) kosasimon disk kurinishidagi
rezonator 19 ega bo‘lib, u membrana 18 bilan birga tebranadi. Shovqinli
signallarda kontaktlar 9 orasidagi tirqish murvat 7 yordamida tashqaridan
rostlanadi. Yakorcha 17 va o‘zak 13 orasidagi tirqish esa sterjen 12 ni burash yo‘li
bilan rostlanadi. Uni burash rostlash shlisasi 2 yordamida amalga oshirilib, dastlab
gayka bo‘shatilishi kerak. Rostlash jarayoni tugatilgandan keyin, gaykani yana
yaxshilab burab qo‘yish zarur.
O‘zi- o‘zini tekshirish savollari:
1.
Elektr yuritma avtomobilning qanday qurilmalarida ishlatiladi ?
2.
Elektromagnitli uyg‘otish tizimli elektrodvigatellarning tuzilishi.
3.
Doimiy magnitli elektrodvigatelning tuzilishi va ishlashini tushuntiring
4.
Tovush signallarining turlari va ishlashi. Signallar relesining vazifasi
nimadan iborat?
7
.7-rasm. Shovqinli (kar-
naysiz) tovush signali:
1-qopqoq, 2-rostlash shlitsasi,
3-qisuvchi shayba, 4-shponka
chiqig‘i, 5-uzgich prujinasi, 6-
rostlash murvatining prujinasi,
7-rostlash murvati, 8-qobiq, 9-
uzgich
kontaktlari,
10-
markazlash-tiruvchi
prujina,
11-sterjen tayanchi, 12-sterjen,
13- elektromagnit o‘zagi, 14-
kondensator, 15-chulg‘am, 16-
prujinali osma, 17-yakorcha,
18-membrana, 19-rezo-nator
301
Do'stlaringiz bilan baham: |
