G‘. N. Mahmudov

R
o’ng 
-R
chap
>0
 
bo’lsa 
avtomobil  o’ngga,  agar 
R
o’ng 
-R
chap
<0
  bo’lsa  chapga  suririb  ketadi  (
R
o‘ng
  va 
R
chap
  
mos  ravishda  avtomobilning    o‘ng    va  chap  g‘ildiraklarning  yo‘l  bilan 
ishqalanishga qarshiligi); 

 
Avtomobilning  baravariga  4  ta  g’ildiragi  blokirovka  bo’lishi,  Bu  holda 
avtomobilni boshqarish to’la yo’qotiladi. 
6.5.3. AVTOMOBILNING  ANTIBLOKIROVKALI GIDRAVLIK 
TORMOZ TIZIMI 
 
Antiblokirovkali  tormoz  tizimini  har  bir  g’ildiragi  alohida  boshqariladigan 
gidravlik  konturga  ega  bo’lgan  avtomobil  misolida  ko’rish  mumkin  (6.37-rasm). 
Bu  holda  bosh  tormoz  silindridan  (BTS)  uzatilgan  tormoz  suyuqligi  4  ta  oqimga 
bo’linadi va avtomobilning har bir g’ildiragi alohida tormozlanadi. 
Avtomatik boshqariladigan 4 konturli tormoz tizimini amalga oshirish uchun 
har  bir  kanalga  elektromagnitli  klapanlar  o’rnatiladi  va  ular  yordamida  g’ildirak 
tormoz silindrlaridagi (G’TS) tormoz suyuqligining bosimi rostlanadi. 
Elektromagnit klapanlar konstruktiv ravishda gidromodulyator deb ataluvchi 
qurilmaga birlashtirilib, u ABTT ning elektron boshqarish bloki (EBB) tomonidan 
uzatilgan elektr signallar  yordamida boshqariladi. G’ildirak datchigidan  uzatilgan 
g’ildirakning  aylanish  tezligi  haqidagi  ma’lumot  asosida  EBB  tegishli  ijro 
impulslarini  yuboradi.  Elektroklapanlarni  avtomatik  boshqarish  algoritmi, 
g’ildiraklarning aylanish tezligini avtomobil kuzovining keltirilgan harakat tezligi  
bilan solishtirish yo’li bilan hosil qilinadi. EBB da to’rtta g’ildirakning hammasini 
aylanish  tezligi  solishtiriladi,    signallar  farqi  aniqlanadi  va  gidromodulatordagi 
tegishli  elektroklapanga  uzatiladi.  Shu  tarzda  g’ildirak  tormoz  silindrlardagi 
suyuqlik  bosimi  avtomatik  ravishda  o’zgartiriladi  va  g’ildiraklarni  blokirovka 
bo’lishi  istisno  qilinadi.  G’ildiraklar  avtomatik  antiblokirovka  tizimiga  ega 
bo’lgan zamonaviy tormoz tizimining asosiy tamoyili shundan iborat. 

---

 
291 
Antiblokirovkali tormoz tizimini ishlashining nazariy asoslari quyidagilardan 
iborat: 
    Tormozlanish  jarayonida  avtomo-bil  g’ildiraklarining  erkin  g’ildirash 
holatini  saqlab  turish  uchun  g’ildirakka  ta’sir  qilayotgan  tormoz  momenti  yo’l-
ning  reaktiv  momenti  bilan  muvozanat-ga  keltirilishi  kerak.  Reaktiv  moment 
g’ildirakka ta’sir qilayotgan normal yuklama 
P
z
 va yo’l bilan bo’ylama tishlashish 
koeffitsienti 

b
  larni  ko’-paytmasiga  teng.  Tishlashish  koef-fitsienti 

b
  ning 
kattaligi  yo’lning  holati, shina protektori shakli  va  uning ichki bosimiga bog’liq. 
Shu  bilan  birga, 

b
 
ga  g’ildirakni  yo’l 
yuziga  nisbatan  sirpanish  darajasi  ham 
katta  ta’sir  ko’rsatadi.  G’ildirakni 
sirpanish 
darajasi 
o’lchamsiz 
koeffitsient 
S 
  bilan  baholanadi  va  u 
quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: 
;
)
(
a
a
V
V
V
S



 
        Bunda:  V
a
–avtomobil  tezligi,  V

-
g’ildirakning  yo’l  bilan  tutashgan 
nuqtasidagi tezligi. 
    Sirpanish  darajasi 
S
  ni 
0
  dan 
S
kr
. 
qiymatgacha  oshganda 

b
  ham  ma’lum 
maksimum  qiymatigacha  ortib  boradi 
(6.38-rasm). 
S 
qiymatini  keyingi  o’sishi  

b
   
qiymatini kamayishiga olib keladi.  
    Avtomobilni