G‘. N. Mahmudov

Elektr  benzonasoslar. 
Yo-nilg‘i  purkash  tizimlarida  benzinni  taqsimlash 
quvuriga uzatish va yonilg‘i bosimini belgilangan che-garada ushlab turish uchun 
turli  xildagi  benzonasoslar  ishlatiladi.  Masalan,  dastlabki  tizimlarda  na-sosdan 
ikki  qatlamli  zichlagichlan  bilan  ajratilgan,  o‘zgarmas  tok  dvigatelli  yuritmaga 
ega  bo‘lgan  shestornali  nasoslardan  foydalanil-gan.  Ammo,  shu  darajadagi  zich-
lashtirish  ham  benzin  bug‘larini  elektrodvigatelning  ichki  qismla-riga  o‘tish 
ehtimolini butunlay  istisno qilmas edi.  Kollektor  va cho‘tka orasidagi  uchqundan 
benzin bug‘larini o‘t olib ketishi natijasida nososni ishdan chiqish, ba’zi hollarda 
esa  avtomobilning  o‘zi  ham  yonib  ketish  hollari  yuzaga  kelardi.  Bu  xususda, 
elektrodvigateli  benzobak  tashqarisida,  o‘zi  esa  bakni  ichiga  joylashtiriladigan 
nasoslar ayniqsa xavfli edi. 
Ba’zi tizimlarda foydali ish koeffitsienti yuqoriroq bo‘lgan plastinali nasoslar 
ishlatilgan.  Lekin,  ularning  tayyorlash  texnologiyasi  murakkab,  yonilg‘i 
xavfsizligi esa shesternyali nasoslardan yuqori emas. 
Yoilg‘i  xavfsizligi,  sovitish,  zichlashtirish  va  boshqa  bir  qator  muammolar 
Bosch  firmasi  tomonidan  ishlab  chiqilgan  rolikli  nasoslarda  hal  qilindi  (6.36-
rasm). Bu nasoslar elektrodvigatel bilan bir korpusga joylashtirilib, ular yonilg‘iga 
to‘la  cho‘ktirilgan  holda  ishlaydi,  ya’ni  elektrodvigatel  yakori  kollektor  bilan 
birga  yonilg‘i  ichida  aylanadi.  Bu  nasoslarda  elektrokontakt  juftlik  “cho‘tka-

---

 
289 
kollektor  plasti-nasi”  ish  jarayonida 
to‘lig‘i-cha  benzinga  botirilganligi 
va  havoning  yo‘qligi  o‘t  chiqish 
ehtimolini  istisno  qiladi.  Bundan 
tashqari,  bu  juftlik  kichik  energiyali 
tok  zanjirini  amalda  uzmasdan 
almashlab-ulash rejimida ishlaydi va 
uning  elementlari  maxsus  elektr 
o‘tkazuvchan  materiallardan  tayyor-
lanadi. 
Bu  turdagi  nasoslarda  quvvatni 
10...20%
 
gacha 
kamaytiradigan 
zichlash-tirish 
tizimiga 
ehtiyoj 
qolmaydi.  Oqib  o‘tayotgan  yonilg‘i 
yakorni  jadal  ravishda  sovitishi, 
chulg‘amlardan o‘tayotgan tok zich-
ligini  oshirish,  demak  elektrodvi-
gatel  o‘lchamlarini  kichraytirish 
imkonini  beradi.  Yonilg‘i  oqimi 
bilan  sovitilayotgan  kollektordan 
uchqun  kam  chiqadi,  cho‘tka-
larniyeyilish  darajasi    ham  ancha 
kamayadi.