G‘. N. Mahmudov

o‘rtacha
  yoki 
effektiv
 qarshiligi deb yuritiladi 
q
u
uch
u
T
u
q
u
T
uch
u
T
u
q
u
uch
T
uch
u
T
u
q
uch
T
uch
ef
R
R
t
t
t
R
t
t
R
t
t
t
R
t
R
t
R
t
t
t
R
R
t
R
R


















)
(
)
(
 
  Bunda   
u
T
u
u
t
t
t



 -  kontaktlar uzilgan holda turishining nisbiy vaqti.                                 
   
  1.26-c  rasmda  yuqorida  keltirilgan  o‘rtacha  kuchlanish  va  effektiv  qarshilik 
qiymatlariga  mos  ravishda  uyg‘otish  tokining  o‘zgarishi  ko‘rsatilgan  va  uning 
o‘rtacha qiymati quyidagiga teng 
 
   
,
'
'
'
q
u
uch
rt
o
ef
rt
o
rt
o
R
R
U
R
U
I




       (1.15) 
 
   Demak, generator  rotorining aylanishlar chastotasi ortishi bilan uyg‘otish toki 
kamayadi,  chunki  bunda  kontaktlar 
uzilib  turish  vaqti 
t
u
 
,    binobaran   

u 
 
ham  kamayadi.  Rotor    aylanishlar  
chastotasi 
kamayganda 
uyg‘otish 
tokining  qiymati  ortadi.  Shunday  qilib, 
kuchlanish 
rostlagichining 
ishlash 
jarayonida  uyg‘otish  tokining  qiymati 
generator 
rotorining 
aylanish 
chastotasiga 
teskari 
proporsional 
ravishda  o‘zgaradi  va  asosan,  shuning 
hisobiga 
kuchlanish 
belgilangan  
chegarada ushlab turiladi. Bu  jarayonni  
generator    kuchlanish  rostlagichi  bilan 
birgalikda ishlagandagi  tavsifnomasida 
ham aniq ko‘rish mumkin (1.22-rasm). 
   Rotorning  aylanishlar  chastotasi   
0
  
dan 
    n
bosh
 
  gacha  o‘sganda,  ya’ni 
rostlagich  hali  ishga  tushmaganda 
(

u
 
=  0
) uyg‘otish toki o‘zining  mak-simal 
qiymatiga erishadi. 
uch
G
U
R
U
I

max
   ; 
                                 

---

 
34 
   Aylanishlar  chastotasi   
  n
bosh
    dan  ortishi  bilan    rostlagich  ishga  tushadi  va 
kuchlanishni belgilangan darajada  ushlab turadi.  Aylanishlar chastotasi 
n
bosh
  dan 
 
n
max
    gacha  ortsa, 

u
    0
  dan 
1
  gacha  o‘sadi,  uyg‘otish  toki   

u
  =  1
  holdagi  (ya’ni 
rostlagich kontaktlari doimo uzilgan holat) qiymatigacha kamayadi: 
 
q
uch
G
U
R
R
U
I


min
  ; 
 
   Agar  rotorning  aylanishlar  chastotasi  bundan  keyin  ham  orttirilca,    u  holda 
generator kuchlanishi ham, uyg‘otish toki ham o‘sa boshlaydi, ya’ni bu nuqtadan 
boshlab rostlagich ishlamaydi va generator kuchlanishi rostlanmaydi. 
   Shunday  qilib,    uyg‘otish  zanjiriga    ulangan    qo‘shimcha    qarshilik  qiymati  
kuchlanishni    rostlash    mumkin  bo‘lgan  maksimal  aylanishlar  chastotasining 
chegarasini belgilaydi.