G‘. N. Mahmudov

1  –  tortish  relesining  kontaktlari;  2  –  o‘t  oldirish  g‘altagining  qo‘shimcha  qarshiligini 
ulovchi  kontakt;  3  –  tortish  relesining  chulg‘amlari;  4  –  tortish  relesining  yakori;  5  – 
rostlash vint-tortqichi; 6 – himoya qobig‘i; 7 – pishang; 8 – shesternyaning yurish doirasini 
rostlash  vinti;  9  –  yuritma  tomondagi  qopqoq; 10  –  tiralish  halqasi;  11  –  shesternya;  12  – 
erkin  yurish  muftasi;  13  –  prujina;  14  –    yetaklash  muftasi;  15  –  qobiq;  16  –  yakor;  17  – 
himoya  tasmasi;  18  –  kollektor;  19  –  kollektor  tomonidagi  qopqoq;  20  –  yakor  chulg‘ami; 
21 – uyg‘otish chulg‘ami; 22 – qutb boshmog‘i.. 
 

---

 
107 
mahkamlanadi. Yakor va qutb boshmoqlari 
orasida doimiy tirqish bo‘lishini ta’minlash 
maqsadida  qutb  o‘zagining  ichki  yuzi 
yo‘niladi.Qutb  boshmoqlariga  uyg‘otish 
chulg‘amining 
g‘altaklari 
21 
o‘rnashtirilgan.  G‘altaklar  soni  qutblar 
soniga teng, ya’ni ular ham to‘rtta. Ketma-
ket  ulangan 
uyg‘otish  chulg‘amining 
g‘altaklari ko‘ndalang kesimi to‘rt burchak 
bo‘lgan,  izolyasiya  qilinmagan  ПММ 
markali  mis simdan o‘raladi. Ba’zan  misni 
kamroq  ishlatish  va  startyorning  massasini 
kamaytirish 
maqsadida 
g‘altaklar 
alyuminiy  simlaridan  o‘raladi.  Bunda 
g‘altaklar  bir-biriga  sovuq  kavsharlash 
yo‘li bilan ulanadi. 
  Soni  uncha  ko‘p  bo‘lmagan  g‘altak 
o‘ramlari 
bir-biridan 
0,2-0,4 
mm 
qalinlikdagi  elektrkarton  bilan  ajratiladi. 
G‘altaklar 
 
tashqi 
tomonidan 
lok 
singdirilgan  paxta  ip  yoki  polimer  tasmalar  bilan  izolyasiya  qilinadi.  Ketma-ket 
uyg‘otish  tizimli  startyorlarda  g‘altaklar  ketma-ket,  juft-parallel  yoki  parallel 
usulda  ulanishi  mumkin.  Aralash  uyg‘otish  tizimli  startyorlarda  parallel  ulangan 
uyg‘otish  chulg‘amining  g‘altaklari  emal  izolyasiyali,  yumaloq  kesimli  mis 
simdan o‘raladi. 
  Tok uyg‘otish  chulg‘amiga elektrmagnit tortish relesining asosiy kontaktlari  1  
orqali qobiq  yoki kollektor tomondagi qopqoqqa o‘rnatilgan izolyasiya vtulkadan 
o‘tgan ko‘p tolali sim (yoki mis  shina) bo‘ylab keladi. 
  Startyor yakori 16 po‘lat valning ariqchalari bo‘ylab o‘rnatilgan, qalinligi  1,0-
1,2    mm    bo‘lgan  po‘lat  plastina  paketlardan  iborat  o‘zak,  paket  o‘zaklar 
oralig‘iga  joylashtirilgan  asosiy  chulg‘am  20    va  startyor  valiga  presslangan 
kollektor 18 dan iborat. Yakor o‘zagini yupqa plastina paketlardan tayyorlanishi , 
ularda uyurma toklarga bo‘ladigan isrofni kamaytiradi. 
  Startyor elektrodvigatelining yakorlarida bir va  ikki o‘ramli seksiyadan  iborat 
oddiy  to‘lqinsimon  yoki  halqasimon  chulg‘amlar  qo‘llaniladi.  Bir  qator 
afzalliklari  borligi  tufayli  startyor  yakorlarida  ko‘proq  to‘lqinsimon  chulg‘amlar 
tatbiq  topgan.  Yakor  chulg‘amining  bir  o‘ramli  seksiyasi  izolyasiya  qilinmagan, 
kesim yuzi to‘rtburchak bo‘lgan PMM markali simdan tayyorlanadi. Ikki o‘ramli 
seksiya  chulg‘amlari  esa  yumaloq  kesimli  izolyasiya  qilingan  simdan    o‘raladi. 
Yakor  ariqchalari  ochiq,  yarim  ochiq  holda  tayyorlanib,  ular  to‘g‘ri  to‘rtburchak 
yoki noksimon ko‘rinishga ega bo‘lishi  mumkin (2.7-rasm). To‘g‘ri to‘rtburchak 
ko‘rinishdagi  ariqchalarga  kesim  yuzi  to‘rtburchak  bo‘lgan  simlar  yaxshi 
joylashadi.    Bu  holda  simlar    ikki  qatlam  ko‘rinishida  joylashtiriladi  va  ular  bir-
biridan  va  yakor  o‘zagidan 

S

  simon    shakldagi    elektrkarton    yoki    polimer 
plenka  yordamida  izolyasiya  qilinadi.  Noksimon  ko‘rinishga  ega  bo‘lgan 
  
2.7-rasm