G‘. M. Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar

Elektron hisoblash mashinalari davri. 1943-yildan boshlab va 1946-yilda birinchi bo‘lib AQSHdagi Pensilvaniya universitetida D.Mouchli va D.Ekkert 70 tonnaga yaqin og‘irlikdagi, 150 kvadrat metrli xonani egallaydigan va 18 mingta elektron lampaga ega bo‘lgan ulkan elektron hisoblash mashinasi - "ENIAC" yaratildi (Electron Numerical Integrator and Computer). U elektron hisoblash mashinalari davrini boshlab berdi va bir sekundda 300 ta ko‘paytiruv, 500 ta qo‘shish amalini bajara olgan.
1947 yilda Bell laboratoriyasinig hodimlari Uilyam Shokli, Jon Bardin va Uolter Berteyn tomonidan birinchi tranzistor yaratildi. Mazkur kashfiyot uchun ular 1956 yilda Nobel mukofotiga sazovor bo'ldilar. Qisqa davr ichida, tranzistor va integral sxemaning kashfiyoti tufayli, bugungi kungacha elektron hisoblash mashinalarining beshta avlodi yaratildi. Ularni yillar bo‘yicha ajratish, albatta taxminan bajarilgan. Shu bois kitoblarda har xil variantlarni uchratsa bo‘ladi.
Qyuidagi jadvalda 1- va 2-avlodlarni keltiramiz:
Jadval 1.6.1.

Yillar	1-avlod	2-avlod
	1951-1960	1960-1965
Elektron bazasi	Elektron lampa	Tranzistor
Tezlik (flops)	1000-10000	10000-1000000
Tezkor xotira, texnologiyasi va hajmi (so‘z)	Elektron trubka, 1000-10000	Ferrit matritsa, 10000-1000000
Kiritish-chiqarish qurilmasi	Perfokarta, perfolenta, alfavit-raqamli chop etish qurilmasi
Dunyo bo‘yicha soni	> 5000 dona (1960-y)	> 30000 dona (1965-y)

1. 
   avlod toifasiga mansub kompyuterlarning tezligi va xotira xajmi katta bo‘lmagan. Undagi operatsion tizim ham yaxshi rivojlanmagan bo‘lgan. Dasturlash esa mashina tilida bajarilgan.
   

Bu avlodga mansub bo‘lgan va juda keng tarqalgan kompyuter bu IBM-7030 “Stretch” (ya’ni kuchaytirilgan) hisoblanadi (Rossiyada “Ural” va
“BESM” kompyuterlari), uning tezligi 500 ming flops (ya’ni operatsiya/sekund), operativ xotirasi 262 ming 64-razryadli so‘zlardan iborat bo‘lgan.

2. 
   avlod toifasiga mansub kompyuterlarning element bazasi yarim o‘tqazg‘ich bo‘lgan. Unda tashqi qurilmalarni o‘zgartirish mumkin bo‘lgan. Yuqori darajali dasturlash tillarini qo‘llash mumkin edi. Unda maxsus dasturlar to‘plami yaratila boshlandi. Ushbu toifaga Rossiyada ishlab chiqilgan “BESM-6” kompyuteri misol bo‘ladi.
   

Ushbu toifagalarga mansub bo‘lgan barcha kompyuterlarning ikkita umumiy kamchiligi bo‘lgan: masshtablash va moslik.
Masshtablash – kompyuterga qo‘shimcha qurilmalarni qo‘shish yoki olib tashlash imkoniyati mavjudligi.
Moslik uch xil bo‘ladi: apparatli , dasturiy va axborotiy.
Apparatli moslik – har xil korxonalar tomonidan ishlab chiqilgan uskunalarni qo‘llay olish imkoniyati.
Axborotiy moslik – ma’lumotlarni kodlash va uning formatlari.
Dasturiy moslik - bitta kompyuter uchun yaratilgan dasturni hech qanday kompilyatsiyasiz va o‘zgartirishsiz boshqa kompyuterda ishlashi.
Zamonaviy informatika fanining shakllanishida ushbu avlod kompyuterlarining hissasi ulkan: kompilyator, operatsion tizim , ma’lumotlar bazasi va shunga o‘xshash juda ko‘p tushunchalar o‘sha davrlarda yuzaga keldi.