G im n a st ik a d a r sl a r id a in no va tsio n t e X n o L o g iy a L a r

Ш   =   л
----------- =
tu
T o i a q o n l i   g im n a s tik a  d a r s in in g  u m u m i y  zich lig i 9 0 %  g a  y a q in  
b o T ish i  lozim.  I J m u m i y  z i c h l i k n i n g k a m a y i s h i g a q u y i d a g i l a r  sabab 
hii'lishi  m um kin:
-  o ’/ in i   o q l n m a y d ig a n   darsd ag i  b e s a m a r   v a q t  ( m a s h g ‘ulot 
joyining, 
j i h o / l a m i n g  
la y y o r 
e m a s lig id a n  
d a r s n in g  
kech 
bo4hlnnishi),  o 'q u v c h il a r n i n g   n avbat  kulishi  vn  b o s h q a la r  orqali 
4odlr  b o i u d i g a n   o 'q u v c h i l a r n i n g   b o 's h  qolishi;
- o ' q i l u v c h i n m g  d a r sg a  ta y y o r cm aslig i. d a r s n in g  tashkillanishi 
va  nia/.m unini  o 'y l a m a s li k   o rq a sid a n   so d ir  b o l a d i g a n   pauzalar;
darsd a  o 'q u v c h i l a r   u c h u n   o rtiq ch a  va  sam arasi  o z   b o i g a n  
s o ' / l a r   orqali  bcrila d ig a n   axborol;
-   s h u g 'iilla n u v c h ik ir  i n li/o n iin in g   q o n iqarsizligi,  b u y ru q   v a  
k o 'r sa tm a la rn i  k o 'p   n iarotnbalab  lakrorlashlar,  o 'q u v c h i l a r g a   beri- 
ladigan  o g ohlantirishlar,  takroriy  tu sh u n tirish la r  v a q t d a n   noratsi- 
onal  lo y d a la n ish g a   sab a b   b o l a d i   va  h.k..

---

M asalan,  o ’qituvchi  aybi  bilan  darsda  b o ‘sh  qolish  1  min. 
ni  tashkil  etsa,  unda  darsning  umumiy  zichligiq  uyidagicha 
hisoblanadi.
uz 
= —
 
10Q%  = 97,5%
40
mm
Darsning  m otor  zichligi  (MZ)  -   bu  darsning  umumiy 
davom iyligiga  nisbatan  o ‘quvchilam ing  darsda  aynan  harakat 
faoliyatining faolligi uchun sarflagan so f vaqtidir.
M otor  zichlikni  aniqlashda  m ashqlarni  bajarish  uchun 
sarflangan  so f  vaqt  (tsv)  hisoblanadi.  tev  100%  k o ‘paytirilib, 
darsning umumiy  vaqtiga (turn) b o ‘linadi.
t
um
M asalan,  aniqlanishicha,  o ‘quvchilarning jism oniy  mashqlarni 
bajarish  uchun  sarflangan  vaqti  25  daqiqaga  teng  (qolgan  15 
daqiqasi  o ‘qituvchining  dars  materialini  tushuntirish,  m ashg’ulot 
joyini  tayyorlash.  vazifalarni  o ’zgartirish  uchun  joy  almashtirish, 
tik  turib  dam  olish  va  boshqalarga  sarflanadi).  Bu  holda  darsning 
MZ  quyidagiga teng:
a z = 2V J O O %   =
40
um
M otor  zichlik  dars  jarayonida  doimo  o'zgaradi.  Bunday 
o ‘zgarishlam ing  shartligini  darsda  q oilanilayotgan  jism oniy 
mashqlar m azmunining turli-tum anligi, ulardan foydalanish joyi va 
qoilan ilayo tgan usuliyatlar bilan izohlash mumkin.
Darsning  MZ  k o ‘rsatkichlarining  o ’zgarishi  darsning  tipiga 
ham  b o g iiq .  H arakat  texnikasini  takom illashtirish  va  jism oniy 
sifatlarni  rivojlantirish  darslarida  M Z  70-80%   gacha  ko'tarilishi 
mumkin.  Aqliy  faoliyat  ko'proq  aralashgan,  harakat  faoliyatini 
o ‘zlashtirish darslarida esa 50% gacha pasayib ketishi mumkin.
118

---

M Z   ning a h a m iy a ti m u h im lig in i e ' t i r o f  e tis h im iz g a  q a r a m a y ,  u  
hec h q a c h o n   100% b o T is h i m u m k in  em a s, aks h o l d a  dars m a te r ia lin i 
tu sh u n tiris h ,  so d ir  b o T a d i g a n   x ato lar,  u l a r   u s t id a   fikr  y u r itis h g a  
vaqt q o l m a g a n  bo T ar edi. B u  o ‘z  n a v b a tid a  o ‘q u v  ishlarin in g   sifati, 
s a m a r a d o rlig ig a  salb iy  t a ’sir k o ‘r s a tg a n  b o ‘lar edi.