G e o a X b o r o t t I z I mi va t e X n o L o g I y a L a r I

37

---

3.7-rasm. Skanyerlar
3.8-rasm. Rolikli skanyerlar
Skanyerlarda tasviming kyerakli qismini skanirlash xam mumkin. Rolikli 
skanyerlarda tasvir roliklar yordamida qo’zg’almas nur tarqatuvchi skanirlash 
vositasiga uzatiladi va tasvir skanyerga olinadi.
Planshetli va rolikli skanyerlar ancha arzon va keng tarqalgan, ularni Contex, 
Vidar, Scangraphics, Hewlett Packard, Microtec va boshqa ko’plab chet el 
korxonalari ishlab chiqarmoqda (3.4 va 3.8-rasmlar).
Tasvimi nashr qilish blokL
Tasvimi EXM yordamida avtomatik uskunada 
nashr qilishga bag’ishlangan dastlabki urinishlar oliy toifali, tez xarakatlanuvchi 
alifbo-raqamli bosuvchi uskuna EXM bilan taminlangandan keyin amalga 
oshirildi. Bunday uskuna xarflami lityerlar bilan oddiy yozuv mashinkasi kabi 
bosar edi, ammo bosma uskunada tasvimi olish uchun suratni kodlash, tasvimi to’q 
joylariga qalinroq xarflami och joylarga ochroq xarf yoki xizmatchi belgilarni 
tanlash kyerak edi (3.9-rasm).
i
К 
rrrcp 
Г 
UP 
ep
Мзпидам 
В и д к ф а ш ; 
Ташки 
ташуимар ; __екв слайд j 
тняшаар
38

---

3.9-rasm. Tasvirni nashr qilish bloki (tizim chasi)
Natijada bir qancha xollarda etarli aniqlikdagi sxematik chizma yoki aniq 
suratlar olindi. Keyinroq o’rta va kichik EXM sinfi uchun xarf va raqamlari bir 
qancha qatordagi nuqtalardan to’planadigan bosma uskunalar ishlab chiqarila 
boshlandi. Bunday bosma kallak 7 tadan 24 tagacha vyertikal qatorlardan iborat 
igna qoziqchalardan tashkil topgan (3.10-rasm).
• 
•
* 
vOv
4 1
I U -
ч%
/
'
3.10-rasm. 
Mozaikali
(matristali) 
prmtyeming 
ishlash 
prinstipi
1-qog’oz, 2-bo’yoqni uzatuvchi 
tasma, 3-igna
Kyerakli vaqtlarda kompyutyer buyrug’iga binoan ignalar bilan qog’ozga 
urib, qator yoqalab yurib bosmani amalga oshiradi. Bunday uskunalardan grafikli 
xujjatlami nashr qilish uchun foydalansa bo’ladi. Agar qoziqchalar bir-biridan 0,2- 
0,3 mm masofada joylashgan bo’lsa, chizmalar qo’polroq chiqadi, lekin ko’p 
xollarda bunday sifat xam foydalanuvchini qoniqtiradi. Bu turdagi bosma 
uskunalar mozaikali (matristali) printyer, deb yuritila boshlandi (ingl. Rrint - 
bosma) (3.10-rasm).
3.11-rasm. 
Elektrostatik 
bosma
uskunaning 
ishlash
chizmasi.

---

1-qog’oz ruloni, 2-qog’oz tasma, 3-elektrodlar, 4-bo’yovchi yeritma, 5-qog’oz 
uzatish moslamasi, 6-ortiqcha bo’yoqning oqovasi, 7-bo’yoq berish moslamasi
Mozaikali bosma uskunalaming tezroq ishlashi uchun yuguruvchi kallak 
elektrodlaming qog’oz tasmaga ko’ndalang joylashtirilgan qo’zg’almas qatori 
bilan almashtirildi (3.11-rasm). Rangli tasma orqali mexanik zarblar o ’rniga 
qog’ozga elektr impulslar bilan elektrodlar tasir etadi, bu qog’oz maxsus tarkibli 
modda bilan shimdirilgan. Bu elektrokimyoviy (tyermokimyoviy) qog’oz bo’lib, 
unga elektrodlar tasir etganda elektrodlar yordamida byerilgan zaryadlar shu 
qog’ozda saqlanib nuqtalar qora yoki boshqa rangga bo’yaladi. Elektrostatik 
uskunada zaryadlar uzoqroq surilib qog’oz bo’yovchi modda bilan tutashadi va 
bo’yoq zarrachalari (qarama-qarshi zaryadli) uning elektrlangan nuqtalariga 
yopishadi. Shu yo’l bilan tasvir tayyor bo’ladi.
Tasvir va matnlami rastrli ro’yxatga olishning katta imkoniyatlari 
elektronografik lazyer printyerlaming kashf etilishi bilan ochildi. U bilan bir 
vaqtning o’zida qisqa vaqt ichida butun saxifani to’la nashr qilish mumkin (3.12- 
rasm). Kichik lazyer (1) xar sekundda million marta mikroprostessorlami yoqib 
o’chiradi. Bunda yorug’lik nuri oltikarrali ko’zgudan (2) qaytadi. Qaytgan nur 
bosma barabanning (3) yuzasini musbat zaryadlangan joyini neytrallashtiradi, 
natijada negativ tasvir xosil bo’ladi.

---

3.12-rasm. Elektronografik (lazyer) printyerlaming ishlash chizmasi.